Erich Wolfgang Korngold mag dan lange tijd in de vergetelheid hebben verkeerd, hij heeft door de jaren heen wel een immense discografie opgebouwd. Basia Jaworski geeft een kleine, persoonlijke selectie van cd’s en dvd’s van zijn werk.

DIE TOTE STADT
,,Het vergeten vormt een deel van alle handelingen”, schreef Nietsche in één van zijn pamfletten. ,,Om te (over)leven moet men soms zijn verleden vernietigen.” Korngold zou het moeten weten, want juist met die woorden kun je de werkelijke thema’s van zijn bekendste opera, Die Tote Stadt, samenvatten.

Paul, een weduwnaar, heeft zich na de dood van zijn vrouw opgesloten in zijn huis in een doods Brugge, waar hij leeft tussen de relikwieën. Op een dag ontmoet hij een jonge vrouw die hem aan zijn overleden vrouw doet denken, en in wie hij haar reïncarnatie ziet. Wat volgt, is een ‘Vertigo’-achtige, hallucinerende zoektocht door de mystieke en in nevelen gehulde stad, balancerend tussen droom en werkelijkheid. Pas als Paul het verleden loslaat, kan hij de ‘dode stad’ verlaten om aan een nieuwe toekomst te beginnen.

Die Tote Stadt beleefde gelijktijdig haar wereldpremière in Keulen (onder directie van Otto Klemperer) en Hamburg op 4 december 1920, waarna de hele wereld volgde. Voor de oorlog was het de meest gespeelde van alle eigentijdse opera’s.

Na 1938 werd Die Tote Stadt niet meer uitgevoerd. Pas in de jaren zeventig begon men aan een voorzichtige comeback. Uit die tijd (1975) stamt de eerste en de enige studio-opname van de opera.

Leinsdorf heeft nooit onder stoelen of banken gestoken dat hij het werk niet hoog achtte. En toch dirigeert hij het alsof het om een meesterwerk gaat. Wellicht ging hij er gaandeweg in geloven? Hij geeft de opera de grandeur van een monument en de glans van goud.

Bijzonder spannend en energiek leidt hij het schitterend spelende radio-orkest uit München door de partituur heen. Aan het eind van de eerste akte, als het portret van Marie tot leven komt, waan je je midden in de droomscène uit ‘Spellbound’ van Hitchcock, en zelfs zonder beeld is de spanning om te snijden.

Er wordt ook voortreffelijk gezongen, al heb ik een beetje moeite met René Kollo in de veeleisende rol van Paul. Tijdens de opname pendelde hij tussen München en Bayreuth, waar hij toen Parsifal zong, waardoor zijn stem wat vermoeid klinkt. Bovendien prefereer ik in die rol een meer lyrische tenor, maar wel één met voldoende kracht om boven het orkest uit te kunnen komen. Fritz Wunderlich had ideaal kunnen zijn, maar die was toen al bijna tien jaar dood en aan Gösta Winbergh had toen niemand gedacht.

Carol Neblett is een fantastische Marie/Mariette. Haar romige sopraan bezit veel kleuren en is goed stabiel in de hoogte. Benjamin Luxon zet een warme en vaderlijke Frank neer en Herman Prey (Fritz) brengt het paradijs dichterbij met zijn zoet gezongen Serenade.

René Kollo, Carol Neblett, Benjumin Luxon, Hermann Prey
Chor des Bayerischen Rundfunk, Münchner Rundfunorchster olv Erich Leinsdorf
RCA GD87767

VIOLANTA
Zeventien jaar oud was Korngold toen hij in 1914 aan zijn tweede opera begon, waarvoor hij ook het libretto schreef. Het verhaal speelt zich af in de vijftiende eeuw in Venetië. Violanta wil wraak nemen op Alfonso, een prins die haar zuster heeft verleid. Helaas wordt zij zelf op hem verliefd en ze offert zich, net als Gilda, voor hem op.

De muziek, met rijke orkestraties en mooie melodieën, doet zeer veristisch aan en de uitvoering onder leiding van Marek Janowski is schitterend. Het wordt tijd om de opera aan de vergetelheid te onttrekken. Wie wil de handtekeningenactie starten?

Walter Berry, Eva Marton, Siegfried Jerusalem
Bavarian Radio Chorus en Munich Radio Orchestra olv Marek Janowski
Sony 79229

DIE KATHRIN
Die Kathrin is de laatste opera van Korngold. Het verhaal speelt zich af tijdens de Eerste Wereldoorlog en gaat over de liefde tussen een Franse soldaat en een Duits dienstmeisje.

De première was gepland voor januari 1938, maar door omstandigheden (Kiepura, die de rol van François zou zingen, moest wegens zijn verplichtingen bij de Metropolitan Opera afzeggen en daarna was er de Anschluss) werd het pas in oktober 1939 in Stockholm uitgevoerd. Het werd een groot fiasco. Deels was het aan het zwakke libretto te wijten, maar het lag vooral aan het antisemitisme dat zelfs in de Zweedse kranten overheerste.

Meer dan zestig jaar later werd de opera door CPO opgenomen. Gelukkig, want er valt bijzonder veel te genieten. Het zit barstensvol schitterende muziek, die het midden houdt tussen opera, operette, musical en film, en de vele aria’s zijn geschikt voor het meezingen.

De ‘briefaria’ van Kathrin lijkt sprekend op Mariettas lied uit Die Tote Stadt en haar gebed bezorgt de gevoelige luisteraar tranen in zijn ogen. Uiteraard heeft ook de tenor wat te doen en het liefdesduet is wellicht het mooiste uit alle Korngold-opera’s. Zelfs de schurk Mallignac krijgt prachtige noten te zingen, wat hem meteen wat menselijker maakt.

Het laatste woord over Die Kathrin is nog niet gezegd en ik hoop van harte haar live te kunnen horen. Hierbij glimlach ik verleidelijk richting de ZaterdagMatinee. De muziek verdient het. Stond dat Puccini wellicht voor ogen toen hij een operette wou schrijven?

Melanie Diener, David Rendall, Robert Hayward, Linda Watson, Della Jones;
BBC Concert Orchestra olv Martyn Brabbins
Cpo 9996022

KORNGOLD DIRIGEERT
Deze opname is gemaakt tijdens het korte verblijf van de componist in zijn geliefde stad Wenen en is dus van een onschatbare waarde. Het bevat aria’s uit al zijn opera’s, met een grote selectie uit Die Kathrin.

Ze worden gezongen door onder andere Anton Dermota, Ilona Steingruber en Gundula Janowitz, en al is de klank niet geweldig, toch prefereer ik het boven veel modernere uitvoeringen. Het idee alleen al dat hij zelf voor het orkest staat! Ik hoop dat het nog ergens te koop is, anders biedt internet wellicht de oplossing.

The Austrian State Radio Orchestra olv Erich Wolfgang Korngold
Cambria CD 1032

LIEDEREN
Zijn eerste liederencyclus schreef Korngold toen hij veertien jaar oud was. Het was bedoeld als een verjaardagscadeau voor zijn vader. De twaalf liederen met teksten van Von Einem kregen de titel ‘op. 5 So Gott und Papa will’. Wie van de twee niet meewerkte, weten we niet, maar het werd nooit uitgegeven en alleen drie van die liederen werden ooit een deel van zijn opus 9.

Helmut Deutsch reconstrueerde de oorspronkelijke cyclus en Dietrich Henschel nam het samen met hem op. Alleen al om die liederen is de cd bijzonder de moeite waard, maar er zijn nog meer premières, zoals bijvoorbeeld een uiterst vermakelijke ode aan… de ganzenlever.

Henschel heeft een bijzonder mooie en warme stem en zijn techniek en voordracht zijn voortreffelijk. Helaas is zijn dictie soms te nadrukkelijk en zingt hij zeer netjes. Wat meer erotiek zou zeker de vroege liederen van Korngold goeddoen.

Daartegenover staat de werkelijk sublieme uitvoering van ‘Sonett für Wien’, Korngold’s laatste lied en een liefdesverklaring aan de stad die hem uitspuugde.

Dietrich Henschel bariton, Helmut Deutsch piano
HMC 901780

VIOOLCONCERT
Korngold schreef zijn vioolconcert in 1945 voor Bronislaw Hubermann, maar het was uiteindelijk Heifetz die de première in 1947 verzorgde. Alle drie de delen van het concert waren al eerder gebruikt als filmmuziek, in respectievelijk Another Dawn, Anthony Adverse en The Prince and the Pauper.

Het is een zeer romantisch vioolconcert geworden, prachtig in zijn eenvoud en rijk aan gevoelens. Er bestaan veel opnamen van, ook van Heifetz , maar zelf vind ik de uitvoering van Gil Shaham beslist de mooiste. Het is sentimenteel en terughoudend tegelijk en overtuigend betrokken.

André Previn dirigeert congeniaal, zijn affiniteit met muziek van Korngold is verbazingwekkend.

Gil Shaham
London Symphony Orchestra olv André Previn
DG 4398862

EEN DVD OVER KORNGOLD
Dit is een leuke dvd voor de beginners. Het voegt niets nieuws toe, maar is aardig gemaakt en bevat, behalve filmfragmenten en interviews, ook de complete uitvoeringen van veel van zijn werken, inclusief het viool- en het celloconcert.

Erich Wolfgang Korngold. The Adventures of a Wunderkind. A portrait and Concert
Arthausmuziek 100 362

Mocht u geïnteresseerd zijn geraakt, dan kan ik u het boek van Brendan G. Carroll, The Last Prodigy (ISBN 1-57467-029-8) van harte aanbevelen.