Lans gebroken voor Walküre in close-ups
De laatste opera in dit seizoen ‘Live uit het Royal Opera House Covent Garden’, was Die Walküre van Richard Wagner. Met Ere-dirigent Antonio Pappano op zijn vertrouwde plek voor het orkest en in de regie van Barrie Kosky wordt de Londense Der Ring des Nibelungen voortgezet.
Ongelijk
Opnieuw bewijst Barrie Kosky zijn ongelijk. Zo’n twee jaar geleden schreef hij een artikel waarin hij beweerde dat videoregistraties en streaming van opera uit den boze zijn. Vervolgens zag ik in de Filmhallen in Amsterdam de live-streaming van zijn Covent Garden-regie van Das Rheingold waarin hij mijns inziens het tegendeel bewees.
Laten we aannemen dat alleen al uit het feit dat hij daaraan meewerkte bleek dat we zijn stelling met een korrel zout mochten nemen. Sterker nog, ik denk dat hij zelf ook zal beamen dat hij met goede streaming een breed publiek voor zijn kunst kan winnen. En elke niet al te zeer van de realiteit gespeende regisseur beseft dat het niet iedereen gegeven is om vooraan te zitten in Covent Garden. En zelfs dan zie je de personenregie niet zo gedetailleerd als in een video-close-up, althans als de ensceneringen als die van Das Rheingold en nu ook weer Die Walküre de maatstaf zijn.
Ik zou denken dat hij veeleer beducht was voor het gevaar dat de essentie van opera teloor zou gaan als videoregistraties live-uitvoeringen met publiek zouden verdringen. Je zou een cultus krijgen van uitvoerenden die het in beeld en vlakbij een microfoon best goed, maar in feite niet opgewassen zijn tegen de eisen van de live-uitvoering.
AI*
Michel van der Aa maakte al een ‘Virtual Reality opera’, From Dust, waarmee hij trouwens in het Cannes filmfestival de prijs won voor het beste immersieve werk. Maar dat was een nieuwe opera, speciaal geschreven voor dit medium.
Met AI zou je naar hartenlust een Ring kunnen maken zonder beperkingen van tijd en plaats. Maar opera’s en klassieke toneelstukken zijn dramaturgisch geschapen voor de ‘beperkingen’ in tijd en plaats die een theateropvoering stelt. De kunstvorm zit ‘m ook in hoe je beperkingen overwint, en ze tegelijkertijd toont. Dat kan ook op video. Dat je Siegmund en Sieglinde in deze streaming van dichtbij over en dwars door de stronk van de omgevallen Weltesch ziet klauteren, zoals in deze Die Walküre, terwijl je ze bovendien op de dirigent ziet letten, is een verrijking van deze registratie. Met AI zijn de mogelijkheden oneindig, en kun je van de Ring een Starwars maken, maar dat maakt het tegelijkertijd minder interessant. En in AI kun je elke stem, eventueel kunstmatig gegenereerd, op elk lichaam plakken. Bij live-streaming weet je dat je met echte zangers te maken hebt.
Close-up
Dus ja, nu konden wij stervelingen, die niet de mogelijkheid hadden om naar Covent Garden te gaan, in close-up een productie zien die op grond van de door Das Rheingold geschapen verwachtingen weer erg goed zou zijn. En die inderdaad erg goed was.
Die Walküre bouwt visueel voort op de elementen van Das Rheingold. In de eerste akte zien we als het huis van Hunding alleen een loodrecht oprijzende zwartgeblakerde wand (die misschien vooruitblikt naar het Walhalla als dat in Die Götterdämmerung affikt?). In de tweede akte zien weer de geblakerde Weltesch, die in Das Rheingold al een belangrijke rol speelde wanneer de Rheintöchter erdoorheen kringelen en later Loge er Alberich in het ootje neemt. Nu vormt die Weltesch de schuilplaats voor het voortvluchtige paar Siegmund en Sieglinde, maar het is ook hier waar Hunding het paar uiteindelijk vindt en Siegmund zal doden. In Das Rheingold was de omgevallen Weltesch de bron van vloeibaar Rijngoud, nu stroomt er uit dezelfde holte bloed. En in de derde acte zien we een zwartgeblakerde boom overeind staan, een es? een eik? en ontpopt zich een holte in deze boom als de schuilplaats waar Brünnhilde zich, bij wijze van Walkürenrots, veilig kan wanen tegen ongewenste belagers, terwijl Wotan vuur laat ontspringen langs de stam en de takken.
De eerste keer dat we Brünnhilde zien is ze nog een meisje dat bewonderend om Wotan heen rondhuppelt alsof ze een hobbelpaardje berijdt. Misschien kwam het door de close-up, in combinatie met de postuur van Elisabet Strid en de aankleding ( van Victoria Behr), maar ik heb Brünnhilde nog nooit zo jong uitgebeeld gezien. Misschien mede door de closeup heb ik nooit een inniger afscheid tussen Brünnhilde en Wotan gezien. Lichaamshouding, handen, vingers, bewegingen van de hoofden tot in details geloofwaardig gemaakt. In closeup zagen we de vingers van beiden trillen, de mondhoeken van verdriet vervormen, de ogen elkaar aanstaren. Dat dichtbije werkte in de ontmoetingsscène tussen Brünnhilde en Siegmund ook al zo mooi, als zij hem moet meedelen dat als hij meekomt naar de Eeuwige Jachtvelden hij weliswaar zoveel Wünschmädchen, maar Sieglinde niet meer zal zien. Siegmunds blik verstart, zijn mondhoeken trekken.
Uitstekend zangersteam
Zoals gezegd was Elisabet Strid’s Brünnhilde leuk speels. Ze speelt paardje en buitelt ook geregeld over de grond. Dat zal ze volgend jaar in Siegfried waarschijnlijk niet meer doen. In een interview dat in de pauze wordt uitgezonden zegt Kosky dat hij haar gang naar volwassenheid tussen Die Walküre en Götterdämmerung duidelijk wil laten zien. Hopelijk kan Strid bij de vermoedelijk geplande reprises van de hele Ring daarna nog even soepel over het podium ronddartelen.
Net als in Das Rheingold zingt Christopher Maltman ook nu Wotan. Een fraaie stem. En net als in Das Rheingold zet hij een fraai cynisch personage neer. In Das Rheingold had hij een kapje op zijn linkeroog zoals je na een oogoperatie moet dragen, nu was dat verdwenen, maar was een gebleekte iris zichtbaar, een oog dat op dat van een poolhond lijkt, of een wolf; een mooi detail.
Marina Prudenskaya is teruggekeerd als Fricka. In Das Rheingold acteerde ze als een begrijpende en meevoelende echtgenote, maar is ze hard en vastberaden om een einde te maken aan het gemarchandeer van Wotan. Een recensent elders vergeleek haar met Meryl Streep in The Devil Wear’s Prada. Ik moest bij haar verschijning, in jaren dertig design-jurk en gechauffeerd (door Erda in chauffeurskostuum) in een jaren dertig limousine denken aan een, zoals bijvoorbeeld door Visconti in The Damned uitgebeelde, Nazi-upper class matrone. De regie koos duidelijk de kant van Wotan. In elk geval maakte ze er een lekker typisch gemene mezzorol van.
Ook Siegmund Stanislas de Barbeyrac is een genoegen om in close-up mee te maken; je ziet hoe diepdoorvoeld hij zijn rol uitdrukt. Voor een Wagnertenor durft hij tamelijk vaak sotto voce te zingen, en voor de rolopvatting is dat een verrijking. Het maak hem des te innemender en een ideale kompaan voor de vocaal en qua uiterlijk even zachtmoedige Sieglinde, Natalya Romaniw. (Oorspronkelijk zou Lise Davidsen deze rol zingen, maar die is met zwangerschapsverlof.) In de scènes met Siegmund en de Walküren geloofde je ook echt in Romaniw. Misschien dat ze in de scènes met Hunding iets te uitdrukkelijk de mishandelde echtgenote moest spelen, alsof ze hier vooral voor de achterste rijen in de zaal moest acteren. Hunding werd gezongen door een prachtige Soloman Howard. Hij was Fafner in Das Rheingold en zal wel als Fafner terugkeren in Siegfried. Ook om naar uit te kijken.
In Das Rheingold was de rol van Erda opgerekt en verscheen zij, naakt, gespeeld door een oudere danseres (Illona Linthwaite), op het toneel als een alom aanwezige observator. In het slotbeeld van de voorstelling bleef zij alleen op het toneel achter, als de rest van de goden feestend opstegen naar het Walhalla.
In het openingsbeeld van Die Walküre (decors zijn ontworpen door Rufus Didwiszus) tijdens het orkestrale voorspel zien we Erda weer/nog steeds alleen op het toneel, weer naakt. Verder blijft ze vrijwel de hele voorstelling meedoen. In de streaming valt dan duidelijk op hoezeer het goudkrullende haar op het voor het overige oude en stramme lichaam van de oude Erda, overeenkomt met dat van de jeugdige, vitale Brünnhilde. Het is inderdaad haar moeder. Ze leeft mee als Siegmund en Sieglinde verliefd worden op elkaar, ze ziet verschrikt hoe Wotan zich verder verstrikt, en ze blijft als laatste in de buurt van Brünnhilde als Wotan haar verstoot. Ze grijpt alleen niet in.
Bioscoop
De streamings zijn in vele bioscopen in Nederland en België te zien. In Amsterdam is dat in de Filmhallen, waar de ‘première’ plaats vindt, synchroon met een live uitvoering in Londen, en daarna nog een keer in de Filmhallen of zoals bij Die Walküre in The Movies in de zogenaamde ‘encores’. Bij de premières in de Filmhallen is er een inleiding door Bo van der Meulen. Siegfried volgt in maart en april 2026.
Verder kijken, luisteren en lezen
Trailer van het nieuwe seizoen Opera en Ballet uit Covent Garden.
*Hierbij een impressie van een met AI en andere videomanipulatietechnieken gemaakte film van de Chinese in Tokyo gevestigde videokunstenaar Luyang, vertoond tijdens Art Dubai 2025. Alles is in principe mogelijk, en Luyang gaat daar fantasierijk mee om. Toch kan het medium juist door het ‘alles is mogelijk’-principe tegen zijn grenzen aanlopen. Totdat, in een volgende fase, Michel van der Aa een verbond zal sluiten met Elon Musk en direct opera zal maken via neurochips in onze hersenen.
De auteur
