Hotel Metamorphosis gelaagd mooi theater
De zomer vordert en overal in europa zijn festivals in volle gang. Inmiddels is Monique ten Boske na bezoeken aan Aix-en Provence* en Bayreuth** in Salzburg neergestreken, waar het beroemde festival al even loopt. De komende dagen bezoekt Monique een aantal operaproducties waarvan ze hier verslag zal doen.
Koningin Bartoli
Cecilia Bartoli is en blijft een koningin van de barok. Niet de jongste zangeres meer, maar een artiest die haar sporen ruimschoots heeft verdiend en precies weet wat ze wél en niet meer wil en kan zingen. Artistiek levert ze bovendien een waardevolle bijdrage aan het levend houden van de barokmuziek. In november, stond ze in het Concertgebouw met Glucks Orfeo ed Euridice***, waar ze de partij van Orfeo vertolkte; nu zingt ze in Salzburg juist de rol van Euridice in Vivaldi’s versie Orfeo.
Bartoli blijft daarnaast een bepalende kracht achter de schermen: tot 2031 is zij opnieuw benoemd als artistiek directeur van het Salzburg Pinksterfestival, een functie die ze sinds 2012 bekleedt en waarvan het contract nu al drie keer is verlengd. De aankondiging werd gedaan door Markus Hinterhäuser, artistiek directeur van het Salzburg Festival, tijdens een speciale persbijeenkomst vlak voor de voorstelling. Bij die gelegenheid verscheen Bartoli in de schitterende jurk van de voorstelling (kostuumontwerp door Klaus Bruns). Nog geen veertig minuten later stond ze zelf op het toneel als Euridice in de eerste akte.
Het Pinksterfestival stond dit jaar in het teken van Venetië, met muziek uit vijf eeuwen, waarbij de nadruk lag op vocale werken en Antonio Vivaldi centraal stond. Voor deze editie werd Hotel Metamorphosis speciaal gecreëerd, een productie waarin Bartoli zowel als zangeres als artistiek leider haar stempel op het festival drukt. Daarmee lijkt de toekomst van de barokmuziek in Salzburg voorlopig verzekerd. Hotel Metamorphosis kwam na een serie voorstellingen tijdens het Pinkster festival op 31 juli terug naar Salzburg in het Haus für Mozart.
Vivaldi remix
In Hotel Metamorphosis, brengen regisseur Barrie Kosky en Cecilia Bartoli een barokke remix van Vivaldi’s muziek en Ovidius’ Metamorfosen. Geen klassieke opera uit het repertoire, maar een nieuw gecreëerd pasticcio waarin meer dan veertig fragmenten van Vivaldi zijn samengebracht met vijf mythische verhalen: Orfeo, Arachne, Myrrha, Narcissus en Pygmalion.
De beroemde actrice Angela Winkler (81) bekend van bijvoorbeeld haar titelrol in ‘Die verlorene Ehre der Katharina Blum’ als moeder van Oskar in ‘Die Blechtrommel’ en vertolkt de melancholische monologen van Orpheus. Bijna voortdurend aanwezig op het toneel, dansend en reagerend als toeschouwer of verteller, brengt zij een tedere en doorleefde bijdrage die de productie hecht en betekenisvol houdt. Bijzonder om een vrouw van deze leeftijd op dit (wereld)niveau te zien werken. Het resultaat is een poëtisch en theatraal samenspel van zang, dans en koor met Kosky’s kenmerkende regiestijl die Bartoli’s muzikale visie ontmoet.
Ovidius
Metamorphoses van Ovidius is een klassiek dichtwerk in vijftien delen, waarin hij mythologische verhalen vertelt over transformaties in de Griekse en Romeinse wereld. Hoe zat het ook al weer in het kort met deze vijf verhalen? Pygmalion: Beeldhouwer wordt verliefd op zijn perfecte beeld, dat tot leven komt en zijn liefde beantwoordt. Arachne: Weefster daagt godin Minerva uit, verliest en wordt in een spin veranderd. Myrrha: Heeft een verboden relatie met haar vader, raakt zwanger, vlucht en verandert in een boom. Echo en Narcissus: Echo kan slechts andermans woorden herhalen, Narcissus wordt verliefd op zijn spiegelbeeld en verandert in een bloem. Eurydice: Nadat Orpheus haar tevergeefs probeerde te redden verdwijnt Eurydice voorgoed in de onderwereld en ziet diens gewelddadige dood.
Barrie
Bij Hotel Metamorphosis kiest Kosky voor een gelaagd concept, we zien een realistische hotelkamer vol details. Op de deur een ontruimingsplan, we zien een lelijk luchtrooster, een afstandsbediening voor de airco en zoutloze designlampen. Een hotel dat zich los van nationaliteit en religie in alle wereldsteden zou kunnen bevinden. Dit staat tegenover een niet-realistische, melancholieke droomwereld met mythologische figuren zoals Pygmalion. Deze dubbele laag ondersteunt de thematiek van metamorfose: een plek die overal kan zijn, maar nergens thuis is. Daarin vinden dus de 5 verhalen van Ovidius plaats. Ze gaan over liefde, wraak en goddelijke interventie, en laat zien hoe personages veranderen (metamorfose ondergaan) in andere vormen, zoals dieren of planten.
De Australisch-Duitse regisseur Barrie Kosky is de afgelopen jaren ook in Nederland nadrukkelijk aanwezig geweest. Zijn kleurrijke en burleske Die Fledermaus was afgelopen kerst te zien, en zijn driedelige Puccini-cyclus, afgesloten met Il trittico**** in mei 2024, overtuigde met een sterke spanningsboog. Eerder dat seizoen bracht hij in Nederland een sprankelende Agrippina. Zijn huidige regie van Les Brigands (Offenbach) was vorige maand nog in Parijs te zien en van 3 tot en met 25 september 2025 wordt zijn enscenering van Tosca opnieuw bij Nationale Opera & Ballet hernomen. Kosky, jarenlang intendant van de Komische Oper Berlin (2012–2022), blijft daar als huisregisseur verbonden en staat bekend om zijn gevoel voor stijl en de balans tussen amusementswaarde en inhoudelijke intelligentie.
De samenwerking met Cecilia Bartoli stond al lang op hun beider wensenlijst, maar een passend werk vonden ze niet. Zo ontstond het idee voor een pasticcio rond Vivaldi-fragmenten en Ovidius’ mythische verhalen. Kosky noemt Vivaldi een componist met prachtige aria’s, maar zonder het instinctieve dramatische talent van Händel: “Na zeven of acht schitterende aria’s bij Vivaldi komt er vaak een lange leegte. In dit project krijgt de muziek juist betekenis door de theatrale context.”
Boodschap?
Genderfluïditeit is een thema wat momenteel veel voorkomt en zo ook in Ovidius’ Metamorfosen
Barrie Koski: “Het is hilarisch wanneer een generatie denkt dat zij het wiel heeft uitgevonden. Terwijl ik erg blij ben dat genderfluïditeit en transrechten nu dagelijks besproken worden, zijn deze fundamentele kwesties al millennia lang aanwezig in de kunst van vrijwel alle culturen. Ook hier hebben de monotheïstische religies veel van dat alles onderdrukt, en een blik voorbij de grenzen van die tradities maakt de wereld een veel interessantere plek.”
Hoe denkt Barrie over de boodschap? “Doordat we Ovidius’ oorspronkelijke tekst op het toneel presenteren, brengt het geen morele boodschap over: hij oordeelt niet over de personages of hun daden. Er is geen oordeel en geen moraal bij Ovidius. We bevinden ons niet in een joods of christelijk systeem, en ook niet in het Oude Testament. Er is ook geen notie van genade of verrijzenis zoals in het christendom.
”Werkt dat? “ Voor de pauze na het einde bij de incest scenes van Myrrha, greep het me wel even naar mijn keel, maar over het algemeen was het vooral mooi theater. Wat mij betreft zonder duidelijke boodschap. Er wordt prima gezongen en geacteerd en de meeste mensen hadden een fijne avond.
Zangers
Mezzosopraan Nadezhda Karyazina vertolkt de rollen van Minerva, Nutrice en Juno en valt op met haar warme, volle stem. Haar entree als Minerva, zij is dan vermomd als oude vrouw achter een rollator om Arachne te waarschuwen, is theatraal sterk. Terwijl Bartoli in de rol van Arachne, even van het toneel is, pakt Karyazina groots uit en transformeert bijna letterlijk van achter de rollator tot de godin Minerva, als een vlinder die zich ontvouwt.
In het duet met Bartoli lijkt zij zich echter wat in te houden, misschien uit respect voor de minder grote stem van de diva. De aria, het duet verloopt prima, maar de noodzakelijke overwinning van Minerva komt niet helemaal overtuigend over. De scène krijgt wel een actuele twist: het klassieke weven is vervangen door digitale netwerken, met projecties waarin beide vrouwen in een soort influencers-battle elkaars gezichten en gedaanten digitaal laten veranderen. De beelden zijn fraai en inventief, misschien zelfs mooier dan de zang bij deze première.
Hopelijk krijgt de muziek in de komende voorstellingen nog wat meer scherpte en balans, zodat de dramatische verhoudingen sterker overkomen. Als Juno laat Karyazina in elk geval opnieuw horen een indrukwekkende Italiaanse-Russische mezzo te zijn om in de gaten te houden.
Lea Desandre vertolkt de rollen van Statua, Myrrha en Echo met een heldere, speelse sopraan. Ze heeft een mooie stem, niet een heel groot geluid, maar helder en ze past goed in het ensemble. Op het toneel is zij steeds aanwezig en beweegt zich met een natuurlijke speelsheid. Vooral als Myrrha, in de emotioneel complexe scènes naast de acteur die haar vader speelt, weet zij zowel vocaal als acterend te overtuigen.
Philippe Jaroussky (Pygmalion en Narcissus) hoor ik al jaren graag, echt zo’n zanger met een stabiele stem die je als je ergens op de achtergrond een countertenor hoort ook vrij snel herkent. In zijn acteerwerk is dat voor mij helaas ook zo, maar daar is in deze productie duidelijk aan gewerkt. Met zijn uiterlijk als Pygmalion, een zeiksnor, vet haar en geruite spencer, was hij zó onherkenbaar dat pas bij het zingen het Jarouski kwartje viel.
Het koor Il Canto di Orfeo leverde een prima bijdrage, zowel vocaal als in spel. Hun acteertalent was een lust voor het oog. Enkele koorleden stonden in november nog met Cecilia Bartoli in het Concertgebouw.
Een hoogtepunt was de uitbundige burleske scène na de pauze, bekend in de oren klinkend als ‘de lente’ uit de vier jaargetijden van Vivaldi, hier in de aria ‘Dell’aura al sussurrar’. Het werd een feestelijk ‘open doekje’: dansers en figuranten in extravagante, genderfluïde kostuums vulden het toneel, waardoor je niet wist waar je kijken moest.
Deze overdadige stijl zagen we eerder bij Barrie Kosky, bijvoorbeeld in de koorscènes van Die Fledermaus (De Nationale Opera, december 2024) en in Parijs bij zijn kleurrijke Les Brigands. De bewegingen waren soepel en het was bewonderenswaardig hoe zoveel rijk uitgedoste mensen op een relatief klein toneel hun plek vonden. Qua zang kwam het koor goed tot zijn recht, met als hoogtepunt de slotpassage van de opera; Sileant zephyri’, een teder en verfijnd stuk vanuit de orkestbak gebracht.
Les Musiciens du Prince – Monaco voldeden prima in de bak onder leiding van Gianluca Capuano; ook zij waren in november in het Concertgebouw met Bartoli en klonken daar toen in die bezetting net wat zelfbewuster. Natuurlijk helpt het om zichtbaar te zijn en in de mooiste concertzaal van de wereld te spelen. Toch was het over de hele linie voor een première goed en regelmatig viel hun gedifferentieerde klank op. Een opmerkelijk mooie scene was tijdens de aria ‘Sposa… son disprezzata’ waarbij zowel Bartoli als orkest in cadenza’s het publiek bekoorde. Een prachtige tederheid van orkest in samenspel met de soliste en één van de hoogtepunten van de opera.
Verder kijken, luisteren en lezen
Interview met Barrie Kosky over Hotel Metamorphosis.
Cecilia Bartoli zingt ‘Sposa son disprezza’.
*Monique ten Boske in Aix- en Provence
** Monique ten Boske in Bayreuth
***Lennaert van Anken over Cecilia Bartoli in Orfeo in Amsterdam.
****Monique ten Boske over Il trittico van Barrie Kosky in Amsterdam.
De auteur
