Place de l’Opera doet verslag van enkele opera’s en daaraan verwante concerten verslag in het Festival Oude Muziek Utrecht 2025. Monique ten Boske  ging naar twee van de vier concerten door Reinoud van Mechelen en diens ensemble A Nocte Temporis.

Zaterdag 6 september was een dag vol ontdekkingen en ontmoetingen voor liefhebbers van historische muziek. In alle ruimtes van het grote TivoliVredenburg was er een levendige markt op het gebied van oude muziek. Instrumentbouwers, leveranciers, muzikanten en liefhebbers komen samen. Tussen de kraampjes en in allerlei ruimtes gangen en zelfs op de toilet wordt nieuwe muziek tot leven gewekt met oude instrumenten en wordt er geëxperimenteerd met bijvoorbeeld nieuwe strijkstokken, gespeeld op een zelfbouw kistorgel en geblazen op een aan te schaffen traverso. Kleine ensembles brengen optredens en het gebouw bruist van energie.

Reinoud van Mechelen brengt op 6 september 2025 met zijn ensemble A Nocte Temporis in het Festival Oude Muziek een vierdelige muzikale reis door de dag. Centraal staat Telemanns cyclus Die Tageszeiten, waarin ochtend, middag, avond en nacht ieder hun eigen sfeer krijgen, telkens gespiegeld door evocatieve scènes van Rameau uit voornamelijk barokopera’s. Van de eerste twee concerten hier een verslag.

Telemanns Die Tageszeiten componeerde hij in 1757 op 76 jarige leeftijd. Het is een cyclus van vier cantates en die krijgen in de Grote Zaal van Tivoli/Vredenburg een prachtig kader. Er zijn om half tien al redelijk wat bezoekers en de concerten zijn ook via live stream door mensen voor enkele euro’s te volgen. Het tweede concert van kwart over twaalf is goed gevuld. De trompet in deel ochtend schetste het stralende ochtendlicht, de gamba gaf de middag zijn diepte. Fluiten zullen de avond kleuren en hobo’s en fagot zullen de late avond of  nacht, vol geheimen blazen.

Bijna onhoorbaar zacht zwellen de violen in het eerste deel aan, alsof zaal, bezoekers, instrumenten en musici nog wakker moeten worden. Er is ook een zandkunstnaar van dienst, die gedurende het concert links voor op het podium op een lichtbak, op zeer bekwame wijze, allerlei afbeeldingen op de achtergrond laat verrijzen. Ze begint met een afbeelding van een portret wat om de componist Georg Philipp Telemann blijk te gaat. Dat is tijdens de opening van het concert met een ‘Sinfonie’ van de hand van Telemann. Dirigent Reinoud van Mechelen leidt zijn ensemble met een geweldig schwung. Al vrij snel zie ik zijn kenmerkende gebaar, even zijn linker hand die zijn vrolijke haarlok beroerd, geen twijfel mogelijk, Reinoud van Mechelen ten voeten uit!

Dan verschijnt de tweede zandtekening, een ochtend landschap met vogeltjes en aansluitend bij de muziek engelen met trompetten, ambachtelijk knap en hoog realistisch. We zijn begonnen met de Aria ‘Der morgen kommt’. Sopraan Anne Sophie Petit zingt met sprankelende helderheid. Reinoud van Mechelen dirigeert het gezelschap met mooie expressiviteit, in de aria ‘Allmächtiger, gross in Sonnenglanz’ lijkt hij de violen op te willen tillen en in de latere frasering antwoorden ze zeker aan zijn bedoeling; mooi hoe dirigent en orkest daar werken. Wanneer het vier stemmige, voor koor geschreven stuk uitgevoerd wordt, ‘wilkommen, holdseliger morgen’ draait Reinoud zich abrupt om en begint mee te zingen. Wat volgt is een prachtig stuk zang, de Engelse mezzosopraan Emilie Renard valt meteen op met haar warme klank en ook bas Damien Pass komt goed tot zijn recht. Reinoud van Mechelen is natuurlijk duidelijk herkenbaar al houdt hij zich natuurlijk in om de vier stemmen tot hun recht te laten komen. Met deze prachtige Telemann afsluiting en we gaan verder met Rameau, hoe kan het ook anders, de instrumentale opening ‘adoration du soleil’ uit les Indes Galantes, gevolgd door twee stukken uit Zoroastre, de Franse barokopera. En dat zijn werkelijk prachtige stukken, nu wordt in het frans gezongen wat heel erg prettig klinkt. Het stukje duet van Reinoud van Mechelen met Anne Sophie Petit is zo prachtig dat ik helemaal begrijp waarom ik naar dit concert wilde. Reinoud kleurt zo intiem naar Anne Sophie toe dat haar stem ook vleugels krijgt. De zanddame met het licht op de achtergrond en de bewegende beelden begint mij nu wel te irriteren, het leidt af van deze prachtige muziek. In de aria ‘Mille rayons’ herken ik de stem van Van Mechelen uit de opera Iphégenie in Tauride vorig jaar in Gent, waar hij mij zo beroerde in zijn rol als Pleyade. Er volgen nog vier heerlijke stukken uit Les Indes Galantes, waarin de Australische Bas Damien Pass met sonore diepte ‘Brillant soleil jamais nos yeux’ heerlijk vertolkt.

Female Gaze

Muzikaal klinken in deze barokstukken de vrouwelijke stemmen gelijkwaardig aan die van de mannen. Vanuit de female gaze  niet als versiering of toevoeging, maar als zelfstandige vertellers in dit cyclische verhaal van dag en nacht. Dat er in dit programma uitsluitend werken van mannelijke componisten worden uitgevoerd, is historisch verklaarbaar; er zijn misschien tien à twintig vrouwelijke barokcomponisten bekend tegenover honderden mannelijke. Toch wordt er tegenwoordig vaker bewust naar werk van vrouwen gezocht, of die zoektocht hier heeft plaatsgevonden is mij niet bekend, misschien was het gezien het thema, moeilijk in te passen. Waar de voorstelling vanuit de female gaze echter ontspoort, zijn de zandtekeningen van Natalia Moro. Het enige beeld van een man wat zij toonde is dat van de componist. Allemaal vrouwen, die liefelijk fungeerden als objecten van verlangen: bekoorlijk, dansend, met lang los haar, slank, en vooral als objecten of decoratieve omlijsting. Geen handelende subjecten, geen zelfstandige kracht. Daarmee kreeg de muziek een extra laag die storend en zeker niet verdiepend werkte. Verschillende toeschouwers, vooral vrouwen, met wie ik sprak vonden dit eveneens afleidend. Ambachtelijk is Moro’s werk ontegenzeggelijk indrukwekkend, maar de thematische keuze én de vraag of deze toevoeging überhaupt nodig was, laat ik ernstig betwijfelen.

Reinoud van Mechelen

Centraal in dit project staat de Belgische tenor Reinoud van Mechelen  één van de toonaangevende vertolkers van de Franse barok. Na zijn opleiding in Brussel en zijn werk bij onder meer Collegium Vocale Gent en Les Arts Florissants koos hij in 2016 voor een eigen koers met zijn ensemble A Nocte Temporis. Wat begon als kamermuziekgezelschap groeide uit tot een veelzijdig barokorkest met een veelgeprezen discografie, bekroond met Choc de Classica, Diapason d’Or en andere onderscheidingen. Van Mechelen koppelt een glasheldere, expressieve tenor aan een visie die concerten neerzet als doorlopende verhalen. Naast zijn werk als dirigent en ensembleleider is hij een vaste gast op de Europese operapodia bij Opera Ballet Vlaanderen, Opéra National de Paris, Versailles, Staatsoper Unter der Linden en Frankfurt. Binnenkort zingt hij Don Ottavio (Don Giovanni) in Gent en Antwerpen, en in Genève staat hij op het toneel in Castor et Pollux, een rol die we in 2023 in de ZaterdagMatinee te Amsterdam konden horen *. Wat zijn carrière bijzonder maakt, is de wisselwerking tussen zanger en artistiek leider: steeds bouwt hij vanuit de praktijk nieuwe projecten en geeft hij zijn ensemble een operatische dimensie.

Het tweede concert in de Middag beginnen we weer met Telemann uit ‘Der Mittag Die Tageszeiten’ Mezzosopraan Emilie Renard heeft in dit deel van het concert veel te zingen. Ze heeft een mooie stem en is heel goed verstaanbaar. Het tweede deel is weer Rameau met prachtige stukken uit les Fête d’Hébé, La Guirlande en les Boréades. Sopraan Anne Sophie Petit zingt veel uit het hoofd en Reinoud van Mechelen ook wat de expressiviteit ten goede komt. Bijzonder wil ik ook het prachtig fluitspel noemen van Anna Besson en Sien Huybrechts, maar het hele orkest is prachtig. We eindigen met een knaller; ‘tendre amour’ net als twee eerdere stukken is uit Les Indes Galantes en laat de luisteraars helemaal betoverd achter. Het quatuor, vierstemmig ensemble stuk, word prachtig gespeeld en gezongen en is een heerlijk begin van de middag. Voor een aantal mensen heeft dit concert nog een vervolg in de avond en nacht.

Wat Reinoud van Mechelen zijn (opera)carrière bijzonder maakt, is dat hij steeds de brug weet te slaat tussen uitvoerend zanger en artistiek leider. Waar veel tenoren zich beperken tot de bestaande operahuizen, gebruikt Van Mechelen zijn podiumervaring om eigen projecten te creëren en zijn ensemble A Nocte Temporis in een operateske richting te sturen. Zo laat hij de barok niet alleen opnieuw klinken, maar ook verschijnen en ervaren worden op een diversiteit aan podia, als levend drama.

Verder luisteren, kijken en lezen

Een opname van Reinoud van Mechelen en A Nocte Temporis uit het Festival Oude Muziek van 2021

Neil van der Linden over drie concerten in het Festival Oude Muziek.