Met de uitvoering van het oratorium ‘Athalia’ rondde Ton Koopman zaterdag 18 november in het Muziekgebouw aan ’t IJ op grootse wijze zijn Handel trio met het Amsterdam Baroque Orchestra & Choir af. Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag wilde hij de eerste drie oratoria tot klinken brengen die George Fredrick Handel in 1732 en 1733 componeerde: Esther, Deborah en Athalia.  Drie power vrouwen uit de Bijbel. Voor het eerste en derde verhaal gebruikte Handel als libretto bewerkingen van de gelijknamige toneelstukken van de Franse toneeldichter Jean Racine. Athalie was in 1691 zijn laatste werkstuk.

Racine haalde zijn stof uit het tweede boek ‘Kronieken’.  Daarin wordt verhaald dat Athalia als koningin van Judea de Joodse godsdienst wil vervangen door het geloof in de afgod Baäl. Zij heeft zich, na de dood van haar man, de troon toegeëigend. Om haar doel te bereiken, laat zij alle nakomelingen uit het huis van David vermoorden. Eentje ontsnapt: een jongetje genaamd Joas. Hij wordt gered door de hogepriester Joad en diens vrouw Josabeth. Zij voeden hem op als hun eigen kind.

Hellewaarts

Handels libretto volgt in grote lijnen het Franse voorbeeld, verdeeld over drie bedrijven. In een droom beleeft Athalia een aanslag op haar leven door een kind in een koninklijk gewaad. Zij gaat op zoek in de Tempel en ontdekt dat dat kind echt bestaat. Als het volk zich tegen haar keert, en Joas gekroond wordt tot nieuwe koning van Juda, is haar hellewaartse ondergang bezegeld: ‘To darkness eternal and horrors infernal, I’ll hasten away,’ zingt zij woedend in haar laatste aria.

Sopraan Suzanne Jerosme, gekleed in een vlammend rode japon, zette haar grote stem in om met dramatische kracht de snelle, hoog opspringende noten van Handel de zaal in te schieten. Het was de spannende afsluiting van een rol met forse gemoedsbewegingen betreffende de weerstand die Athalia ondervindt bij het invoeren van het Baäl geloof. Suzanne Jerosme zette de spanningen prachtig in klank om.

Zilveren Ehrens

Naast de rol van Athalia is er een belangrijke partij voor Josabeth, de pleegmoeder van het koningskind. Haar lieflijke karakter staat in schrille tegenstelling tot dat van Athalia. Handel bedeelde haar met lyrische aria’s, begeleid met blokfluiten. Vooral in de grote da capo aria ‘Through the land so lovely blooming’ uit het tweede bedrijf met veel dalende lijnen, zong sopraan Ilse Eerens met grote schoonheid. Haar zilveren geluid paste erg mooi bij haar zilvergrijze japon.  In het derde bedrijf kleurde zij mooi met de omspelende strijkers in de aria ‘Soothing tyrant’, ook een van de schoonheden die Handel in dit oratorium verwerkte.

Een belangrijke partij is voor Joad, de pleegvader. Hij verdedigt de rechten van het ware geloof. Handel schreef de partij voor een castraatzanger. In de hedendaagse uitvoering ingevuld door een countertenor. Tim Mead zong in het eerste bedrijf het roerend mooie lamento ‘O Lord, whom we adore’ met intense expressie. Erg fraai moment werd bereikt in een duet vrijwel aan het einde van het derde bedrijf tussen Ilse Eerens en Tim Mead.

Verkeerde god

Het verhaal wordt verlevendigd door twee mannen die in godsdienstig opzicht elkaars tegenstander zijn. Abner verdedigt het geloof van de God van Israel. Indrukwekkend zong bas-bariton Andreas Wolf met stevige stem en in donderende expressie over de machtige kracht van God: ‘He rolls the thunder though the gloom’.  Ook in het tweede en derde bedrijf liet Wolf duidelijk horen dat hij als Abner een onverzettelijke opponent was voor Mathan, de volgeling van Baäl.

Handel bedeelde die rol met vooral lieflijke aria’s.  Als Athalia haar beheersing verliest vanwege de droom dat een kind haar doodt, maant Mathan haar tot kalmte: ‘Great queen, be calm!’ Tenor Kieran White zong kleurrijk de aansluitende aria ‘Gentle airs’, in fraai duet met cellist Werner Matzke. De arme Mathan komt tot slot tot inzicht dat hij op de verkeerde god heeft gegokt. Kieran White bezong Mathans ondergang in een gloedvolle aria met donderende  strijkersbegeleiding: ‘Hark! His thunders round me roll’.

Volle koorklank

De aantrekkelijkheid van Handels oratoria schuilt vooral in de koren. Na de ritmisch opvallend spitse en springerige sinfonia, zette het Koor van Jonge Maagden gelijk een lofzang, vol lyrische lijnen, op de schepping in, waarna de mannenstemmen van het Amsterdam Baroque Choir zich aansloten in het Grand Chorus ‘O mortals’. Behalve solo-koren, combineerde Handel een heleboel koorwerk met solistische partijen. De heldere en volle koorklank, bewerkstelligd in repetities onder leiding van koorchef Peter de Groot, gaf schwung aan de prachtige uitvoering van het onbekende oratorium.

Extra glans verleenden de tweemaal twee bespelers van hoorns en trompetten aan de jubelkoren’. Vooral bij de kroning van het kind Joas. Gezongen door een alt uit het koor, Iris Bouman. Interessant detail: het koor zong met grote kracht de slotzin: ‘Bless the true church, and save the king!’. Oftewel: lang leve de ware kerk van Engeland! Immers, de opdracht voor ‘Athalia’ kwam uit Oxford, bastion van rechtzinnigheid.

Ton Koopman prikkelde zijn koor en orkest met ruime armzwaaien en pittige accenten tot meeslepende expressie. Heerlijk hoe hij ook op zijn 81-ste nog steeds het hem kenmerkend elan uitstraalt. Het stevig spelende strijkorkest, aangevoerd door Catherine Manson, kreeg mooie aanvulling in de voortreffelijke groep houtblazers die beurtelings zangsolisten omspeelden.  De lekker knallende paukenslagen van Luuk Nagtegaal verhoogden de feeststemming in de jubelkoren. Een fraai slot aan Koopmans Handel – trio.

Tv-opname

Athalia werd zondag uitgevoerd in de Basiliek van Sint Jan te Laren, waar Omroep Max een tv-opname maakte voor latere uitzending. Het hele gezelschap treedt met het oratorium nog op in Zwitserland (Locarno) en Italië (Udine). 

Verder lezen

Place de L’Opera besprak de drie oratorio van Handel

Hier het achtergrond artikel van Franz Straatman over Esther.

En hij was bij de uitvoering in Utrecht van Esther.

Martin Toet bespreekt de uitvoering van Deborah.

Franz Straatman vierde mee met Ton Koopman.