Op 18 december werd in het Muziekgebouw aan ’t IJ het Oratorium Shelter uitgevoerd. Neil van der Linden had van te voren zo zijn gedachten en hield er dubbele gevoelens aan over.

Ik ging vanwege hoge verwachtingen over het visuele ontwerp. Maar dat viel tegen.

Ik ging met scepsische verwachtingen over de muziek. Maar die werden gelogenstraft.

Ik vond de dirigent in een voorbespreking een beetje een druktemaker. Maar ik raakte onder de indruk van de vitaliteit en virtuositeit waarmee hij de complexe muziek vervolgens leidde.

De uitvoering door Het Muziek van Shelter, een gezamenlijk gecomponeerd oratorium van Michael Gordon, David Lang en Julia Wolfe, stond in het teken van een inzamelingsactie voor winterjassen en slaapzakken voor daklozen. In de foyer van het Muziekgebouw waren stellages gebouwd met foto’s en video’s die met het thema te maken hadden. En op het podium had beeldend kunstenaar een kledingontwerper Johannes Offerhaus over het uitvoerend ensemble heen een grote uit stukken tentdoek en tentstokken gemaakte bewegende installatie neergezet.

Daklozen

Na afloop liep ik onder de spoortunnel tegenover het Muziekgebouw door en zag daar in de kou tientallen mensen in slaapzakken op de grond. Ik zou willen dat ik wat van de kerst/feeststol die nu de uitvoering werd geserveerd had meegenomen en vroeg mij af of één iemand van de aanwezigen in het Muziekgebouw wist dat de echte ellende zich al zo dichtbij bevindt.

Kunst die geëngageerd wil zijn heeft vaak iets dubbels, maar dat hoeft geen reden te zijn voor kunstenaars om niet te proberen je uit te spreken voor een bepaalde zaak. Maar er was iets dubbels aan de omstandigheid dat wij daar binnen in de warmte naar een voorstelling over dakloosheid hadden zitten kijken terwijl de daklozen daar op tweehonderd meter afstand in de kou lagen.

Maatschappelijke waarden

Het oratorium Shelter uit 2005 gaat oorspronkelijk niet over daklozen, of in elk geval niet direct. De teksten zijn eerder een parodie op het ideale Amerikaanse subarban familieleven en daarmee corresponderende maatschappelijke waarden. Al misschien schemerde ook toen het idee dat niet iedere Amerikaan over zo’n huis beschikt op de achtergrond mee. Ze nu relateren aan de wereld van daklozen maakt de teksten wel nog schrijnender.  Beeldend kunstenaar en kledingontwerper Johannes Offerhaus werd ‘gecureerd’ door Studio Boris Acket.

Ik ben een liefhebber van het werk van Boris Acket. Met v/h het ASKO ensemble maakte hij in het Muziekgebouw aan ‘t IJ een installatie voor het Riuichi Sakamoto programma van een paar Holland Festivals geleden. Prachtig, en wat mij betreft beter dan de muziek. Helemaal fraai kwam alles samen in de installatie voor Julius Eastman’s Gay GuerillaG in een loods in Amsterdam Noord. En in het ITHRA museum Dhahran Saudi-Arabië liet hij zien dat licht en gebruik van textiel spectaculaire resultaten kunnen opleveren.

Vormgeving

Toch werkte de visuele vormgeving niet zoals ik had gehoopt. Ja, de referenties aan de verwaaide en verregende tentjes op Moria, op het strand van Gaza, in Calais en op plaatsen waar daklozen en ongedocumenteerden zich in Nederland ophouden was duidelijk. Maar dat de onderdelen af en toe wat bewogen (en bijvoorbeeld de trombonist in de weg zaten) maakte het geheel nog niet tot een ‘kinetische installatie die letterlijk met het ensemble meebeweegt’ uit de programmaankondiging, of de ‘textiele sculptuur (groeiend, krimpend, ademend) is als een lichaam dat ons omsluit en weer loslaat’.

De Muziek

Ik ging juist met enige scepsis naar het evenement wat betreft de muziek, uit vrees voor de muziek van David Lang. Shelter begint inderdaad met de typische David Lang zangnoten die naar mijn smaak vaak te veel naar neoklassiek neigen (en om die reden dan ook naar mijn smaak te gretig aftrek vinden op radiozenders). Maar in het tweede deel zet een elektrische gitaar snerpend in en al snel zorgen een mooi basgitaar-partij, indringende lage noten op de piano en ‘wandelende’ loopjes op contrabas en cello voor een stevig fundament waarover de ene monumentale fraai modulerende harmonische structuur na de ander wordt opgebouwd. Wie van de drie componisten hier precies wat heeft gemaakt doet er dan niet meer toe. De drie componisten versterken elkaar en het geheel is een volmaakt samengaan.

Het Muziek voert dit alles virtuoos uit en ook de drie zangeressen (Fanny Alofs, Rianne Wilbers en Sterre Konijn) van Storm in a Jar (‘storm in een glas water’) leveren een indringend aandeel. Dat de postmoderne poëzie van Deborah Artman 90 procent van de tijd onverstaanbaar is doet er niet toe, de teksten staan in het programmaboek.

Hoogtepunt in Shelter is het onderdeel American Home met een tekst die de hoeveelheden bouwmateriaal en de indeling van een modale Amerikaanse gezinswoning droog opsomt die tot het langste en uitermate spannend opgebouwde stuk muziek leidt. Het is ook deze tekst die het schrijnendst contrasteert met de leefsituatie van de daklozen tweehonderd meter verderop onder de spoorbrug die in de kou in hun slaapzak liggen. In het voorgesprek werd door de betrokkenen de nadruk gelegd op de slotzin uit het libretto: No welling built by human hands is eternal. Een mooie slotzin. Maar ik kan mij voorstellen dat die gedachte de daklozen niet werkt als schrale troost voor de mensen daar buiten.

Een onderdeel van de muzikale én de theatrale beleving was ook de dirigent, Benjamin Perry Wenzelberg*, tevens artistiek partner van het Orkest18C, en verantwoordelijk voor de geprezen uitvoeringen van Le Nozze di Figaro en La Fedeltà Premiata. In het voorgesprek kwam hij op mij misschien een beetje overtuigd van zichzelf over, maar zijn lef wordt gerechtvaardigd tijdens de uitvoering. Aanstekelijk, voor de uitvoerenden ongetwijfeld, maar ook voor het publiek. Orgastisch bijna.

Verder kijken, luisteren en lezen

Uitgebreide video trailer met interviews

Interview met Benjamin Perry Wenzelberg.

In 2015 schreef François van den Anker over de muziek van David Lang.