L’enfance du Christ geldt als het meest innige en oprechte stuk van Hector Berlioz. Ironisch dat bedrog de kiem ervan is: het als eerste geschreven koor L’Adieu des bergers claimde hij te hebben opgedoken van een imaginaire 17^e-eeuwer, een plaagstoot richting ondankbaar publiek. Ironisch ook dat het tot avondvullende Trilogie sacrée vergrote werk in 1854 glorieus triomfeerde. IJzeren repertoire werd het niet, maar AvroTros Vrijdagconcert zette 19 december alles op alles voor een memorabel kerstconcert.

Een in eigen land niet geëerde profeet, vreemd dat dit nog steeds Berlioz’ lot lijkt. Voor Gounod koos de NTR ZaterdagMatinee* vorige week bewust een Franse dirigent. Maar in Tivoli/Vredenburg stapte de Brit Edward Gardner in de sporen van Berlioz-experts als Colin Davis of de recent overleden John Nelson. Met dezelfde kunde als zijn voorgangers wist hij in dit intieme atypische stuk toch alle unieke effecten uit het Radio Filharmonisch Orkest te toveren. Berlioz zelf zei immers geheel zichzelf te zijn geweest…

In het eerste (maar laatst gepende) deel Le Songe d’Herode was de onderhuidse kilte van de Marche Nocturne tastbaar, mede dankzij bijtende hoorns. Mogelijk met het idee ‘als we dit doen, dan goed!’ koos men voor de soms door de verteller vertolkte Centurion tenor Lucas van Lierop. Zijn rokkostuum aantrekken vergde vast meer tijd dan die markant vinnige frasen. Maar hij en bas Jasurbek Khaydarov baanden in een typisch Berlioz-contrast als cynische Romeinse soldaten de weg voor koning Herodes.

Licht bestaat bij gratie van duisternis, dat verklaart het opnemen van de kindermoord te Bethlehem. Toch toont Herodes’ grote aria geen simpele bruut, eerder een complex Shakespeareaans personage. Patrick Bolleire, enkele jaren terug al in Utrecht voor die andere bijbelse schurk Pilatus, beschikt over een imposante bas met groot bereik, die hij in perfecte Franse fraseringen benutte. Maar deels door zijn passieve podiumuitstraling kwam de gespleten aard van de angstige vorst niet geheel uit de verf.

De bassen uit het Groot Omroepkoor (ingestudeerd door Marc Korovitch)boorden als Waarzeggers hun zwartste timbres aan en lokten een orgie van muzikaal geweld uit. Gardner dirigeerde de gehele avond helder en gedetailleerd maar alleen hier ook theatraal. Hij sleepte alles uit het ritmisch onstabiele toverritueel en de bloeddorstige koperblazers. Alsof Berlioz het publiek niet miserabel de pauze in wilde sturen, volgde na enkele maten adempauze toch één waarachtig kersttableau, compleet met denkbeeldige dierenstal.

Maar niet blatende en huppelende lammeren, door orkestmagiër Berlioz tot leven gewekt, maakten de meeste indruk. Ook niet de tederheid van La Vierge Marie (Maria Warenberg) en Joseph (Florian Sempey), wel de vermanende engelen. Berlioz beoogde vrouwenstemmen vanuit de coulissen voor een etherisch effect maar hier verschenen de meisjes van het Nationaal Kinderkoor voor menigeen onverwacht, of zelfs ongezien op een balkon. Hun Hosanna’s uit volle borst klonken niettemin hemels.

Karaktervol

Na de glühwein in de foyer hadden uitgebreide houtblazers het koper vervangen en bekoorden met hun kleurweelde in de ouverture tot het korte La fuite en Égypte. De fuga’s en modale toonladders hier en elders zijn meer ‘antiek weemoedig’ dan stichtelijk bedoeld. Het Groot Omroepkoor zong het hierboven genoemde centrale koor niet weeïg, zoals dikwijls in kerstspecials op tv. Deze karaktervolle, ietwat ruige totaalklank, met tenslotte toch deemoed, past herdersvolk ook veel beter.

In wat meer een concertdrama is dan een oratorium komt de verteller, Le récitant, alleen tot slot van deel twee en aan de start van L’arrivée à Sais volop in actie. Tenor Robert Murray had de gevraagde stabiele hoogte en correcte Franse dictie, maar zijn timbre bleef enigszins afstandelijk, zelfs vermoeid. Wat wel passend is voor de verhaalde lotgevallen van het jonge gezinnetje in dat vijandige Egypte.

Ook de kalme lyrische mezzo van Maria Warenberg had aanvankelijk iets koeltjes geklonken in mijn oren. Tot ik besefte hoe goed ze zo de innerlijke kracht van de jonge moeder trof. Zoals Berlioz schreef in zijn deels verzonnen eigenhandige libretto: alleen sainte Marie liep sereen verder. Onstuimiger en emotioneler vulde bariton Florian Sempey haar aan in hun wanhopige gang langs gesloten deuren.

De zelf ongelovige componist bedacht hoe juist een heidense Ismaëliet wél opendeed. Invallend voor Thomas Oliemans was André Morsch met warmwollige bariton en argeloze voordracht een puike Père de famille. In een zekere visie is hij meer dan een goedzak: het stuk als middeleeuws paneelschilderij ziend staat het slapende Christuskindje centraal maar zijn de zijluiken zoals bij kruisigingstriptieken, met links de slechte misdadiger (Herodes) en rechts de goede misdadiger die het paradijs zal erven.

Over de muzikale waarde van het trio voor twee fluiten en harp, virtuoos gespeeld, zullen meningen verschillen. Niet over het door Gardner haast met swinggevoel opgebouwde ensemble voor beide in vriendschap verbonden timmermansgezinnen, al balanceert Berlioz daar op de kitschgrens. Summum is echter het a capella slotkoor, zeker voor wie Berlioz nog steeds ziet als excentrieke lawaaipapegaai.

Robert Murray had zorgvuldig zijn kruit drooggehouden want in het breekbare Ô, mon âme, dat de verteller tot participant verheft, klonk wel degelijk roerende betrokkenheid. Als ik me dezer dagen een vergelijkbaar sentiment mag veroorloven: door deze opstelling ging het koor van volwassen stervelingen rechts een dialoog aan met de engelkinderen links, de kerstessentie in klank gevat.

Verder luisteren en lezen

Het concert is terug te luisteren op NPO Klassiek.

Maria Warenberg is artist in residence bij AVRO TROS.