Het is zomer en overal in Europa zijn festivals in volle gang. Inmiddels is Monique ten Boske na bezoeken aan Aix-en Provence en Bayreuth in Salzburg neergestreken, waar het beroemde festival al even loopt. Na Hotel Metamorphosis en Maria Stuarda nu haar verslag van Mozarts Mitridate, re di Ponto.

In Salzburg koos regisseur Birgit Kajtna-Wönig voor een een compacte, semiscenische aanpak van
Mitridate, re di Ponto, zonder decor, maar mét het hele orkest op het toneel. Rechts voor het orkest was een klein speelvlak ingericht, achter het orkest een verhoogd platform voor de zangers, en centraal een troon.

Dirigent Adam Fischer noemt in een interview op de website van de Salzburger Festspiele deze vroege opera seria van Mozart een hybride werk. Hij hoorde Mitridate voor het eerst op zijn achttiende: “Ik begreep niets van de Italiaanse tekst, maar alle emoties waren glashelder. Dat ís Mozart.” Fischer leidde het Mozarteumorchester Salzburg, dat enigszins opeengepakt op het toneel zat. Het Haus für Mozart, met plaats voor zo’n 1500 bezoekers, was uitverkocht.

Het verhaal

Een familiedrama in de plaats Pontus. Het gerucht over de dood van koning Mitridate zet zijn zonen Farnace en Sifare meteen aan tot ruziën om troon én verloofde. Aspasia, officieel beloofd aan de koning, ziet een huwelijk met de ambitieuze Farnace niet zitten en heeft haar oog laten vallen op diens broer Sifare. Mitridate zelf blijkt echter springlevend en allesbehalve vergevingsgezind. Bovendien heeft hij Ismene, een bruid voor zoon Farnace bij zich. Wat volgt: misverstanden, verraad, liefdesverklaringen op het verkeerde moment, dreigende gifbekers en een vader die zijn kinderen wil laten ombrengen, maar uiteindelijk zelf het loodje legt wel met een vergevingsgezinde laatste zucht.

Mozart als 14-jarige opera­componist

Toen Leopold Mozart eind 1769 met zijn dertienjarige zoon naar Italië reisde, lag de opdracht voor een nieuwe opera al klaar: een opera seria voor het Teatro Regio Ducale in Milaan. Een ambitieus project. Hij ging de uitdaging aan en leverde met Mitridate, re di Ponto een volwassen werk af dat op 26 december 1770 in première ging. Mozart componeerde twintig recitatieven, 22 aria’s en een duet, geheel op maat van de solisten. Ze hebben hoorbare invloed gehad op zijn verdere repertoire. Ondanks scepsis over zijn jeugd, overtuigde Mozart publiek en zangers, mede dankzij de steun van graaf Firmian en de ervaren dirigent Giovanni Battista Lampugnani. Zijn muziek laat in deze opera al goed horen hoe hij emoties in kleur, tempo en vorm wist te vangen.

Geanimeerde tekst

De regie koos niet voor een klassiek historisch tableau, maar voor een nadruk op de familieoorlog.  Kajtna-Wönig, die de semiscenische vorm ontwikkelde, is sinds 2018 regisseur aan de Staatsoper Hamburg.  Ze schrijft dat ze de nadruk legt op het Seelenlandschaft van de personages, zichtbaar gemaakt via subtiele projecties van Mara Wild  en de nabijheid van de musici, waardoor elke aria een soort geïntensiveerd mini-drama werd. Als dat sloeg op de infantiele tekeningen op de twee projectieschermen die woorden als angst, woede, schurk, wraak etc groot lieten bewegen in een soort ‘words voor windows’ vormgeving (weet u nog via sneltoetsen word art), dan ben ik geen fan. Het was ronduit storend en had geen niveau. Wel was het erg fijn dat gewoon bij de opkomst op de borden de namen van de personages en hun rol werd getoond. Dus ook als je deze opera nog nooit eerder gezien had, zoals Adam Fischer op zijn 18 jaar, dan kon je het verhaal volgen, en was je dus niet alleen op Mozart z’n talent om muziek in emoties weer te geven aaangewezen.

Glanzende zang

Pene Pati gaf Mitridate een warme glans en een voor hem gebruikelijk prachtige menselijke kwetsbaarheid. Ik genoot enorm van deze tenor en zijn vrouw Amina Edris een tijdje terug in Faust in Parijs*. Hij was eigenlijk de reden om naar deze voorstelling te gaan. Pene Pati is op de top van zijn kunnen en in de rol van Mitridate kan hij al zijn expressie kwijt. Perfect gezongen en ook alleen met een mantel en een troon was hij een zeer overtuigende Mitridate die de hoge noten expressief de zaal in gooide en samen met het orkest voor flink wat actie zorgde.

Sara Blanch was een overtuigende Aspasia met veel kleur, haar acteren en passie zijn echt top. Elsa Dreisig maakte indruk een paar weken geleden in Aix-en-Provence waar ze de hoofdrol speelde in de opera Louise van Charpentier**. Ook hier in Mozart in de broekrol van de lievelingszoon, laat ze werkelijk fantastische zang horen, maar ben ik wat minder van haar spel onder de indruk. Zoon Sifare is in haar versie wel een heel weifelend exemplaar. Ik weet niet in hoeverre dat ook de vraag van de regie was, maar het kwam niet fijn over, wat haar zang zeker wel deed. Paul-Antoine Bénos-Djian, de counter tenor uit Frankrijk, weet zijn Farnace aanvankelijk scherp en vijandig neer te zetten, maar toonde gaandeweg de ambivalentie van de zoon die tegelijk rivaliseert en verlangt naar erkenning. Zijn stem is sterk en interessant, niet over de hele linie gelijk in kleur. Ook als hij achter het orkest zingt is hij redelijk goed hoorbaar. Julie Roset speelt de rol van Ismene. Deze winnares van Operalia 2023, was een overtuigende versmade bruid, zowel vocaal als ook in haar acteren. Seungwoo Simon Yang (Marzio) en Iurii Iushkevich (Arbate) completeerden het ensemble waarbij de zuid Koreaanse tenor Seungwoo met een sterke presentie en dito stem zijn rol overtuigend dramatische focus gaf.

Nederland blaast toontje mee

Er was een Nederlandse hoornist Rob van de Laar te horen die al sinds 2016 bij het Mozarteumorchester Salzburg speelt. Hij nam de solo hoorn partijen in Mitridate voor zijn rekening en de regisseur had hem gevraagd bij zijn solo achter het orkest plaats te nemen waar hij ook een spot kreeg. Het is een beetje precair om ineens een orkestman op de bühne in een spot te zetten. Ik vond het aardiger toen hij daadwerkelijk met Sifare het duet mocht gaan blazen. Dat deed hij onberispelijk, met een erg gecontroleerde benadering. Rob vertelde, toen ik hem toevallig na afloop in een café tegen kwam, dat hij een dag met Elsa Dreisig geoefend had om het hoorn/sopraan stuk en dan met name ook de cadenza samen uit te werken. Aan Mitridate zelf ging voor het orkest met Adam Fisher vijf repetities vooraf. Rob van de Laar vond het leuk en eervol om te doen. Ook echt fijn om op moderne instrumenten te spelen in dit geval. De solo is natuurlijk door Mozart voor een natuurhoorn geschreven en dat is bij deze uitvoering veel riskanter. Rob vindt het fijner spelen en ook prima klinken als het orkest deze muziek op moderne instrumenten speelt.

Fischer’s kiest voor een wat verkorte versie en dat werkt goed. Geen lange secco-recitatieven, wel een vloeiend doorlopend geheel. De spanningsboog was strak, met veel ruimte voor de zangers om frasering en coloratuur flexibel en persoonlijk te kleuren. Zelf kleurde Fischer ook met diverse grimassen de voorstelling in. Enige malen reageerde hij op een handeling en eenmaal leek hij serieus bijna te vallen. Toen het publiek een flink en lang applaus gaf voor hoornist Rob van de Laar gebaarde de dirigent komisch dat het nu wel tijd was om door te gaan en dat het applaus moest stoppen.

Het publiek kreeg een toegankelijke opera te zien en te horen. Niet de meest authentieke uitvoering maar met hele prima solisten. De slotscène  “Immer Krieg und niemals Frieden”  klonk als een onverwacht actueel statement. Een redelijk geslaagde Salzburgse Mitridate vooral door de solisten.

Verder lezen, luisteren en kijken

Adam Fischer over Mitridate, re di Ponto.

Monique ten Boske over Maria Stuarda.

Monique ten Boske over Hotel Metamorphosis.

*Pene Pati als geweldige Faust in Parijs.

**Monique ten Boske bespreekt Louise in Aix-en Provence met Elsa Dreisig in de titeltrol.