De leiding van de NTR ZaterdagMatinee had voor het concert op 3 mei een spannende slogan bedacht: the Swiss Connection. De wervende kracht was echter onvoldoende om een echt volle zaal te trekken. Achter de Zwitserse band zaten twee componisten verstopt die weliswaar enige tijd in Zwitserland woonden en werkten, maar geen binding met elkaar hadden: Igor Stravinsky en Frank Martin.

Martin werd in Zwitserland geboren, in 1890. Hij verhuisde in 1946 naar Nederland waar hij in 1974 stierf. Vorig jaar werd er aan zijn muziek al flink aandacht besteed om zijn vijftigste sterfjaar te gedenken. Hoogtepunten waren onder meer  de uitvoering de Messe pour double choeur* door het Nederlands Kamerkoor  en de uitvoering van het oratorium ‘Golgotha’ **door het Groot Omroepkoor. Mooi dat de Matinee nog even doorging met het programmeren van twee onbekende werken, een suite voor strijkorkest dat hij in 1956 schreef voor een Zwitsers ensemble en een voor kamerorkest gearrangeerde weergave van delen uit het ballet ‘Die blaue Blume’.

Uitdaging

Het was wonderlijk om te ervaren dat de strijkerssuite veel meer ballet-kwaliteit uitstraalde dan de muziek bij het sprookje over de blauwe bloem. Na een levendige en dansante ouverture volgden vier zogeheten études. In elk ervan een uitdaging voor de strijkers, zoals in de tweede étude een heerlijke pizzicato dans. Ook de expressiviteit werd onder de loupe genomen in het derde deel, waar met name de altviool en cello groep in een prachtig molto adagio samensmolten. De leden van het Orchestre de Chambre de Lausanne speelden met gloed onder leiding van hun chefdirigent Thierry Fischer.

Fischer is een gedreven promotor van Martins composities; hij organiseert in Genève, Martins geboorteplaats, tot eind 2026 concerten waarin al diens muziek wordt uitgevoerd. Ook het nooit in georkestreerde vorm voltooide ballet ‘Die blaue Blume’. Martin staakte het werk er aan toen hij in 1936 te horen kreeg dat zijn muziek toch niet geschikt was voor de choreografie. De jury van de compositie-wedstrijd vond de melodische en ritmische vindingrijkheid niet sterk genoeg. En het werk zou te modern zijn vanwege de atonale elementen die Martin er in had verwerkt.

Twee blauwe bloemen

In het kader van het Martin 50 jaar geleden gestorven, werd door de Zwitserse componist Nicolas Bolens alsnog de orkestratie uitgewerkt. Martin had aangegeven wat hij aan instrumenten wilde benutten. De première voor groot bezet orkest vond vorig jaar plaats in Genève. Ook het orkest van Lausanne en diens dirigent Fischer wilden de balletpartituur meer bekendheid geven. Zij verstrekten een opdracht aan de Nederlandse componist Bart Visman om een bewerking te maken. Het werd een vierdelige suite voor een klein orkest.

Het eerste deel, Lied, Tanz und Gänsemarch, werd opvallend geopend door een solo voor contrabas. Waggelend sloot het orkest aan. Allengs werd de muziek stabieler met onder meer pittige bijdragen van trompetten en hoorns. De verdere delen waren ‘Der Geiger’ met een stevige solo voor de concertmeesteres, een lied over de blauwe bloem voor hobo en een fluitspeler in de hoofdrol bij een ‘Tanz der Betrachtung der nächtlichen Natur’.

Als geheel nogal sombere muziek, alsof er onweer zou losbreken. Hoe anders het werk van de andere componist uit de Swiss Connection. De Pulcinella uit 1920 van Igor Stravinsky voltrok zich speels en zonnig. Ook een sprookje, gebaseerd op figuren van de Commedia dell’arte, geplooid en gearrangeerd op Italiaanse barokmuziek, naar men destijds dacht van Pergolesi, maar dat bleek na musicologisch onderzoek niet juist. Geeft niet: Stravinsky liet de karakters over elkaar buitelen in een qua samenklanken verrassende suite van gezongen en gespeelde scènes.

Complete ballet

De choreograaf Leonide Massine stelde de tekstkeuze samen, een verhaal over liefde, ontrouw en verzuchtingen van jaloezie, voorgedragen door sopraan Hélène Walter, tenor Luca Bernard en bas Stephan MacLeod. Een pittig trio dat geruggesteund werd door het lichte en dynamische spel van het orkest dat Thierry Fischer met krachtige gebaren bevorderde. Fijn om nu eens het complete ballet te horen, en niet de veel gespeelde instrumentale suite er uit.

Hoe het zat met de Swiss Connection werd mij niet duidelijk, behalve dan dat Martin en Stravinksy in Zwitserland gewoond hebben. Pulcinella werd geschreven in opdracht van Serge Diaghilev voor Parijs. Stravinsky, van origine Russisch, woonde van 1912 tot 1920 in Zwitserland, daarna tot 1939 in Frankrijk waar hij de Franse nationaliteit verwierf. Hij eindigde in de V.S. als Amerikaans staatsburger. De twee toonmeesters ontmoetten elkaar niet.

Verder luisteren en lezen

Terug te horen op NPO Klassiek, uitzending gemist.

*Franz Straatman over de Messe pour double choeur.

*Martin Toet over Golgotha.