Terecht barstte er maandagavond 20 oktober in het Amsterdams Concertgebouw een juichend applaus los voor sopraan Katharine Dain. Het was de waardering voor haar intens en schitterend gezongen aria ‘Dove sono i bei momenti’. Terwijl zij als de Gravin in Mozarts Le nozze di Figaro haar vertwijfeling klankvol uitte over de mooie momenten in haar leven en haar positie ten opzichte van haar echtgenoot, de overspelige Graaf, scheurde Dain het gaasdoek weg dat haar compartiment in het decor afdekte. Ineens straalde haar goudgele, prachtige japon en stond er een vrouw die zich niet laat wegzetten. Het wegtrekken van het gaasdoek kan worden opgevat als een daad van bevrijding, passend in de visie van regisseuse Jorinde Keesmaat.

Zij bedacht voor het opera-project van het Orkest van de Achttiende Eeuw  (dat zich afficheert als Orkest18C) met Le nozze di Figaro een opzet waarin scherper tot uitdrukking  komt dat vrouwen in vroeger tijden zich moesten buigen in ondergeschikte posities. En dat dat in vele gevallen nog steeds zo is. Jorinde Keesmaat merkte dat in het originele toneelstuk van Pierre-Augustin de Beaumarchais veel meer kritische uitspraken voorkomen dan in het libretto dat Lorenzo da Ponte voor Wolfgang Mozart samenstelde op basis van het Franse origineel.

Daarom voegde zij als spreektest fragmenten toe uit Le mariage de Figaro en legde die in de mond van Marcellina. Zo kreeg het publiek tweemaal een feministisch preekje te verwerken. Mezzosopraan Esther Kuiper was eigenlijk niet te verstaan, want het Concertgebouw heeft een slechte akoestiek voor spraak. Bovendien stond zij te ver in de diepte, in een enscenering die achter het orkest was opgebouwd. Het decor bestond uit een podium brede kijkdoos, verdeeld in drie hokken naast elkaar, waarvan de voorkant was afgedekt met bovengenoemd gaasdoek. Daardoor zag het geheel erg nogal schimmig uit, zeker gezien op de plaats die mij was toebedeeld, op rij 27, dus achterin de zaal.

Dempend effect

Dat had ook een dempend effect op de zang, met name bij de mannenstemmen; niet voor niets staan in concerten de zangsolisten vooraan op het podium van de vrij diepe zaal. Een misrekening van de regie. Daarentegen klonk het Orkest van de Achttiende Eeuw geweldig op de gebruikelijke plek. De enerverende muziek die Mozart schreef voor zijn satirische komedie werd onder leiding van dirigent Benjamin Perry Wenzelberg vol energie uitgewerkt door zijn krachtig spelende musici. Wenzelberg dirigeerde met grote, sierlijke armgebaren, stevige accenten uitdelend, zoals ik niet gewend was bij de precieuze manier van dirigeren van orkestoprichter Frans Brüggen en diens latere opvolger Kenneth Montgomery. Niet dat zij saaie concerten produceerden, maar met Wenzelberg werd het spel een aantal tandjes verder verzet.

Het feministische trekje in de regie van Keesmaat liet zich op verschillende manieren uiten. Meteen in het begin als Figaro in de nieuwe slaapkamer passend en metend nagaat of het (huwelijks)bed plaats genoeg heeft, liet de regie de bariton James Atkinson wat aan klungelen met een bed, terwijl hij wel de gemeten getallen zong. Want volgens Keesmaat zou het in 1786 bij de première niet passend zijn geweest om een huwelijksbed op het podium te plaatsen; reden waarom de meet-scène was ontworpen. Wat een onzin.

Irritant poppenspel

Een ander trekje. Vooraf zaten kinderen op het podium met poppen te spelen. De regisseuse wilde uitbeelden dat kinderen nog een vrije fantasie hebben in het naspelen van het leven. Dat poppenspel ging uitvergroot verder op het gaasdoek. Het werkte gewoon irriterend bij het volgen van de gebeurtenissen op het toneel, en hinderend bij het luisteren naar de muziek. Dank aan de Gravin die als eerste het gaasdoek mocht wegtrekken!  Vrijwel onopvallend schoof als een verdwaalde bezoeker een in jogging pak gekleed figuur het toneel op.

Aangezien er geen suppoosten achter aan kwamen, mochten we raden wat – naar later bleek – deze jongedame uitbeeldde; zij stond als een kind te kijken naar de operazangers, en frunnikte wat aan kledingstukken bedoeld voor de verkleedpartij in de tuin. Wat betreft de aankleding leken de mannen rond te lopen in een soort luxe pyama’s. Voor de vrouwen had Sanne Oostervink smaakvoller pakken ontworpen met de japon van de Gravin als topstuk.

Gelukkig werd er buitengewoon goed gezongen door de solistencast. Natuurlijk als eerste Katherine Dain, mooi en statig in haar verschijning. Maar wat een verrassing om de Nederlandse sopraan Nikki Treurniet een fantastisch soepele en gloedvolle Susanna te horen zingen en acteren Wat heeft deze zangeres zich prachtig ontwikkeld. Er zitten in deze productie diverse uitstekende Nederlandse vocalisten. Hoera! Maria Warenberg** als Cherubino zong met frisse stem een dartele loverboy. Esther Kuiper zorgde met verve voor een potente Marcellina, een pittige huishoudster die haar rechten opeist als bruid van Figaro, maar moet bekennen dat zij juist de moeder van Figaro is! Zo dol is deze opera: ‘une folle journée’. Niet voor niets begint de ouverture met een stormachtig presto, door dirigent en orkest met duizelingwekkende snelheid uitgevoerd.

Le nozze di Susanna?

Jammer dat die pittigheid niet in het toneelgebeuren werd voortgezet. De vele figuren verdrongen zich op het te kleine speel oppervlak. Qua regie vond ik het spel zelfs saai. In de mannenrollen kwam bariton James Atkinson als Figaro met vol stemgeluid het best naar voren, maar hij stond er meermaals nogal lummelig bij. Bedoeld door de regie? Jorinde Keesmaat, meent net als dirigent Wenzelberg, dat de opera net zo goed of beter ‘Le nozze di Susanna ‘ had kunnen heten.

Bariton James Newby in de rol van Graaf Almaviva kon zich vooral uitleven in de kabinetscène met de trots van een pauw (zoals het kleurrijke affiche aangeeft). Maar hij moest nederig om vergeving vragen. Dat de Gravin hem vergaf, vindt de regisseuse maar niks. Daarom liet zij als uit protest alle vrouwen in het orkest en op het toneel uit protest de zaal inrennen!

Tenor Marcel Reijans als Don Basilio, bas-bariton Michael Karski als Don Bartolo en sopraan Sharon Tadmore als Barbarina pasten zonder meer in het hoge niveau van deze productie.

Eén sopraan werd vooraf herdacht: de onlangs overleden Roberta Alexander*. Zij trad verschillende keren op met het orkest, ook in Mozart opera’s.

Het Orkest18C mag zich onder de hand ook Mozart Reisopera*** noemen gezien de vele producties uit Mozarts werklijst waarmee het door Nederland trok.  Deze ‘Nozze’ voert naar Tilburg (24 oktober), Nijmegen (25), Groningen (27), Utrecht (28), Haarlem (30), ’s Hertogenbosch (31) en Den Haag (2 november).  

Verder lezen

*In memoriam Roberta Alexander

**Interview met Maria Warenberg interview

***Het Orkest van de Acttiende Eeuw toerde in 2023 met Mozart’s Così fan tutte.

Haydns La fedeltá premiata door DNOA met het Orkest 18C. o.l.v. Benjamin Perry Wenzelberg.