Naar liefst negen steden in Europa voert de concerttournee van La Scala met een programma getiteld ‘Tutto Verdi’. Geen solisten zullen de show stelen, maar koor en orkest van het beroemde Milanese operahuis zingen en spelen koren, ouvertures en balletmuziek uit een flinke hoeveelheid opera’s van Giuseppe Verdi. Dat alles onder leiding van chefdirigent Riccardo Chailly en koordirigent Alberto Malazzi. Woensdagavond 6 september staat het gezelschap op het podium van het Amsterdams Concertgebouw, de zaal waar Chailly in zijn dagen als chefdirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest tussen 1988 en 2004 memorabele uitvoeringen leidde.

Hij begon er zelfs zijn chefschap met Verdi, diens ‘Requiem’ ter viering van het honderdjarig bestaan van het orkest. Merkwaardig genoeg beëindigde Chailly zijn Amsterdamse activiteiten ook met Verdi, de opera ‘Don Carlo’, voorbereid in het Concertgebouw en uitgevoerd in wat toen nog het Muziektheater heette, bij De Nederlandse (nu Nationale) Opera. Daartussen maakte hij grote indruk met ‘Falstaff’, met ‘Otello’ en ‘Aïda’. Verdi klonk eveneens in de eerste Kerstmatinee die hij op televisie deed, de ‘Quattro pezzi sacri’ met het Groot Omroepkoor en de orkestversie van het enige strijkkwartet dat Verdi schreef.

Rode draden

Op operagebied loopt de muziek van Verdi als een rode draad door Chailly’s dirigenten-carrière. ‘Verdi is voor mij mijn dagelijkse menu , mijn brood en boter. Als ik zou moeten kiezen tussen al die Italiaanse componisten, dan zou ik willen sterven  met Verdi’, zo sprak de toen 34-jarige Chailly in een interview bij zijn benoeming tot chef in Amsterdam. Inmiddels is hij (op 23 februari) 70 jaar geworden en viert La Scala dit feit met zowel een Verdi-cd en met de tournee ‘Tutto Verdi’. De tournee zal een flinke aanslag op zijn gezondheid betekenen. In augustus moest hij zijn dirigeren bij het festival van Luzern afzeggen; hij heeft al enige jaren problemen met zijn hart.

Ook La Scala vormt een rode draad in het leven van de maestro. Geboren en opgegroeid in Milaan en met een vader die opera’s componeerde en goede contacten bij het operahuis onderhield, raakte hij als jongen al vertrouwd met de operacultuur in zijn stad. Tussen 1972 en 1974, hij was nog geen twintig, liep hij, studerend aan het conservatorium, mee als assistent van de toenmalige muziekdirecteur Claudio Abbado. Toen hij op eigen benen stond, keerde hij regelmatig terug als gastdirigent. Hij zette zijn Milanese bezigheden op laag pitje toen de benoeming in Amsterdam tot stand kwam. Bovendien was hij sinds 1985 chef in het operahuis van Bologna.

Maar in 1994 keerde hij terug in La Scala met een werk waar hij in Amsterdam al een fenomenale uitvoering van had geleid, ‘De vurige engel’ van Sergei Prokofjev, in de Franstalige versie. Milaan wilde echter de originele Russische partituur. Die rentree leverde een daverend succes op bij het publiek en in de Italiaanse pers. Met een oorverdovend voetgeroffel lieten de orkestmusici horen hoezeer zij Chailly waardeerden. Het leidde er toe dat hij één productie per seizoen zou doen.

Direttore stabile

Er was echter één obstakel, de toenmalige Scala-chef Riccardo Muti, was niet gecharmeerd van de succesvolle twaalf jongere collega. Bij gelegenheid van de Russische Prokofjev-première waren mijn collega-medewerker Peter van der Lint en ik als muziekredacteur van Trouw naar Milaan afgereisd. Chailly leidde ons rond door het theater. In een monumentale gang bleef hij stilstaan bij een deur met het bordje ‘Direttore stabile’. Vrij vertaald Chefdirigent. Vanachter die deur klonk een sopraan, af en toe onderbroken door een mannenstem: Riccardo Muti. Uit zijn lichaamstaal en een kleine opmerking bleek duidelijk dat Chailly  eigenlijk vond dat de andere Riccardo  (van geboorte Napolitaan!) daar niet hoorde te zitten. ‘Riccardi in campo’ kopte een Milanese krant listig, zinspelend op de machtsstrijd die zich ontwikkelde.

Chailly zette na drie seizoenen een punt achter de gastdirecties om pas terug te keren nadat Muti in 2005 was terug getreden na conflicten met de musici en de artistieke leiding. Eerst als gastdirigent (Daniel Barenboim volgde Muti op), want Chailly had zijn handen vol aan het Gewandhausorkest in Leipzig waar hij in 2005 naar overstapte vanuit Amsterdam. In 2016 stopte hij vrij plotseling in Leipzig omdat hij vanaf dat jaar aan de slag ging als ‘direttore stabile’. Zo ging de droom van het Milanese jongetje in vervulling.

Heerlijke meezingers

Het programma van de tournee bevat voor het publiek heerlijke ‘meezingers’. Na de opening met de sinfonia ‘Gli arredi festivi’ volgt het slavenkoor uit Nabucco. Dan uit I Lombardi zowel ‘Gerusalem’ als ‘O Signore, da tutto natio’. Uit Ernani de prelude en het koor ‘Si ridenti il Leon di Castiglia’. Uit de beide versies van het Don Carlos verhaal zijn gekozen de balletmuziek uit de Franse versie (derde bedrijf) en uit de Italiaanse omwerking het koor ‘Spuntato ecco il di d’esultanze’. Macbeth komt aan bod in onder meer de prelude en het koor ‘Patria oppressa’! Van Il trovatore onder meer ‘Vedi, l fosche notturne spoglie’. La forza del destino is vertegenwoordigd met de sinfonia en het koor ‘Nella guerra è l follia. Ter afsluiting niets minder dan de triomfmars uit Aïda: Gloria all`Egitto’.

Een triomftocht zal de muzikale reis zeker worden want alle zalen zijn uitverkocht. Behalve in Verona, werd al opgetreden in het Grafenegg Festival (Oostenrijk) en in Wenen. Hamburg volgt op 5 september, Amsterdam  6, Aalborg (Denemarken) 8, Brussel 9, Luxemburg 11 en tenslotte Parijs 12 september. In Verona kostten de duurste plaatsen 270 euro, de goedkoopste 71 euro. Amsterdam zit aan de hoge kant van wat elders in Europa betaald wordt: van 45 tot 160 euro.

Onversneden muziek

Aan Chailly zal het een geweldig gevoel geven dat hij ‘zijn’ Scala kan showen op het voor hem historische podium aan de Van Baerlestraat. Puur opera tegenover de ‘musica pura’ uit het symfonische repertoire dat hem evenzeer ter harte gaat. ‘Al tijdens mijn consevatorium-studie verdiepte ik mij net zoveel in symfonisch repertoire  als in opera. Ik besloot mij vooral te richten op symfonische partituren omdat opera in het algemeen een ‘arte contaminta’ is, een kunstvorm waarin compromissen voor storingen zorgen. Je moet je aanpassen  bij de persoonlijkheid, mentaliteit en opvattingen van zoveel andere deelnemers. Daarom heb ik gekozen voor de onversneden symfonische muziek. In principe is symfonische muziek een relatie a due: tussen dirigent en orkest. Opera is een relatie a cinque, van vijf deelhebbenden: dirigent, orkest, zangers, regisseur, ontwerper’, aldus Chailly. Neemt niet weg dat hij zich ontpopte als een belangrijk operadirigent.

Toen hij in 2013, na een afwezigheid van tien jaar, terugkeerde in een gastrol bij het Concertgebouworkest als emeritus dirigent, pakte hij er de draad van het symfonisch repertoire weer op. In het net begonnen seizoen keert hij op 1, 2 en 4  februari 2024 terug bij het KCO met de ‘Gurrelieder’ van Arnold Schönberg, symfonisch en operatesk inéén.

Het concert op 6 september begint om 20.15 uur in de Grote Zaal van het Concertgebouw in Amsterdam.

Verder lezen, luisteren en kijken

In 2018 schreef Laura Roling lovend over Riccardo Chailly´s Andrea Chenier in La Scala

Een video van korte fragmenten uit het Tutto Verdi concert op 31 augustus in de Arena van Verona.

Mooi korte video van het leven als musicus van Riccardo Chailly, Music-a journey of life uit 2015.