Herheim creëert grandioze Meistersinger
Wat een regisseur! Stefan Herheims enscenering van Die Meistersinger von Nürnberg bij de Opéra national de Paris weet het publiek zes uur lang te fascineren en te boeien, zonder een moment van verveling.
In 2013 was deze productie al eens bij de Salzburger Festspiele te zien, maar aan zeggingskracht heeft hij niets ingeboet. Integendeel. Bij iedere nieuwe lezing van Die Meistersinger von Nürnberg vallen je weer andere details, andere relaties op. Het teken van een Gesamtkunstwerk dat niet in één uitvoering volledig doorgrond kan worden.
In mijn ogen zijn er buiten Stefan Herheim weinig regisseurs die een werk zo trouw aan de muziek en de tekst kunnen ensceneren. Direct al tijdens de ouverture brengt hij alle muzikale voorafspiegelingen van de gebeurtenissen en ontwikkelingen in het verhaal tot leven op het toneel. We zien Hans Sachs (of beter: zijn alter ego Richard Wagner) in zijn werkplaats, waar hij ons herinnert aan de lange ontstaansgeschiedenis van de opera en aan de emotionele strijd die de componist met zichzelf had moeten uitvechten om dit werk te creëren.
Het verlies van familie, de trots op de traditie van Nürnberg, de liefde voor Eva: alles wordt in de ouverture muzikaal al aangeroerd en theatraal versterkt, met dank aan het beroerende spel van Gerald Finley als Sachs. Zijn werkplaats is gezellig-chaotisch, gemaakt met veel liefde voor detail. Op één detail zoomt Herheim vervolgens in. Ongelofelijk, hoe uit één schrijftafeltje een prachtig gebouw met onder meer een volledig orgel kan ontstaan.
In zijn personenregie laat Herheim niets aan het toeval over. Ieder detail is doordacht, ieder koorlid speelt een eigen rol en iedere interactie is zorgvuldig uitgewerkt. Alle meesterzangers hebben hun eigen karakter. Ze zijn stijf en onverdraagzaam naar buiten toe, maar wat zich werkelijk in hun binnenste afspeelt, wordt duidelijk als Walther von Stolzing zijn onconventionele meesterlied ten gehore brengt: de meesterzangers raken in extase en verliezen de controle over zichzelf. De emotie wint het van het verstand, of beter gezegd: de conventie.
De meesterzangers wijzen weliswaar het nieuwe in Walthers benadering af, maar duidelijk wordt dat ze dat enkel doen uit angst om hun eigen strikte regels overboord te gooien en zich voor wat nieuws open te stellen. Verandering gaat altijd gepaard met angst. Alleen David en Sachs houden het hoofd helder. Zelfs de sympathieke Veit Pogner (een geweldige Günther Groissböck) wordt overmand door zijn eigen eerzucht, waardoor je begrijpt dat het hem niet zozeer om het geluk van zijn dochter te doen is, maar meer om zijn eigen reputatie.
Walther von Stolzing is overigens niet veel sympathieker dan de meesterzangers en hun vastgeroeste opvattingen. Hij is arrogant, voelt zich beter dan de rest. Door Herheim wordt hij neergezet als een blonde corpsbal, waar weinig sympathie voor op te brengen is. Niettemin een trefzekere en overtuigende rol van Brandon Jovanovich.
De tweede akte zoomt in op de biedermeiercommode en de rustieke meubels uit het eerste toneelbeeld: de wereld van Pogner en Sachs. Duidelijk wordt dat er een prachtige liefde tussen Pogners dochter Eva en de nuchtere schoenmaker Sachs had kunnen opbloeien, ware het niet dat de jonge hond Walther ertussendoor komt. In de ‘Fliedermonolog’ komt die gevoelige kant van Sachs naar buiten. En Julia Kleiter weet hem op innemende, theatraal zeer fraaie wijze te charmeren.
Beckmesser is een sprankelende verschijning. Bo Skovhus overtuigt volop met zijn komische talent. Zelden heb ik zo om Beckmesser gelachen als in deze enscenering. Hoe hij rondhuppelt, hoe hij de vreselijk ontstemde luit bespeelt en tegelijkertijd knipogend met de harpiste communiceert: een prachtige vertolking. Hij gedraagt zich als een verwend kind. “Ich mag keine Schuh”, roept hij boos en stampt erop. Wat een precieze regie bij de muziek.
Beckmesser is bang voor Duitse sprookjes en dus wordt hij door hen bezocht in de Johannisnacht. Het boek met Grimms sprookjes gaat open en alle figuren stromen eruit: Sneeuwwitje en de zeven dwergen, Hans, Grietje en de heks, Roodkapje en de wolf, etc. Zo wordt de finale van de tweede akte een fantastische waanvoorstelling, muzikaal chaotisch en niet zo precies, maar op die wijze wel goed aan het verhaal aangepast. De scène eindigt in een orgie – het was een ‘Polterabend’, meent Sachs de volgende dag.
Op die volgende dag komen Sachs’ gevoelens duidelijk aan het licht, evenals zijn afzien van Eva. De driehoeksverhouding tussen Sachs, Eva en Walther wordt bijzonder goed zichtbaar. Terwijl Walther zijn lied voor Eva zingt, ontdekt zij haar portret, geschilderd door Sachs. Nogmaals wordt ze zich bewust in wat voor spagaat ze zich bevindt. “Denn, hatte ich die Wahl, nur dich erwählt’ ich mir: du warest mein Gemahl”, zingt ze. Maar het loopt anders: “Doch nun hat’s mich gewählt zu nie gekannter Qual: und werd’ ich heut’ vermählt, so war’s ohn’ alle Wahl! Das war ein Müssen, war ein Zwang!”
Eva’s onzekerheid wordt steeds duidelijker. Een scène met een grote emotionele diepte. Net als het kwintet, dat scenisch als een schilderij wordt weergegeven, wat iedere afzonderlijke persoon muzikaal mooi uit de verf laat komen: Eva en Walther, Magdalena (Wiebke Lehmkuhl) en David (Toby Spence) en tot slot Sachs. De slotscène brengt het vervolgens tot een mooi, hoewel niet heel glorieus einde: Beckmesser maakt zich belachelijk, Sachs geeft zich over aan zijn eerzucht en Walther aan zijn trots.
Iedere beweging, alle mimiek en ieder gebaar is door Stefan Herheim geregisseerd. Er staan honderden mensen op het toneel en ieder weet exact wat die moet doen. Alle interactie en alle handelingen zijn geïntegreerd in het geheel. Een grandioze prestatie.
Die Meistersinger von Nürnberg is nog twee keer te zien in maart. Zie voor meer informatie de website van de Opéra national de Paris.
De auteur
29Reacties
Ook bijgewoond…
Ja, een prachtige voorstelling, in 2013 gezien in Salzburg. Alleen de Walther (Roberto Saccà) viel toen tegen. Maar wat een productie! Die transformatie van secretaire tot kerkorgel aan het begin was nog maar het begin.
Het was een prettige verrassing… o sorry, dat is waar ook, ge moogt u niet laten verrassen, dat is een padvinderscliché voor blije Margrieten…
Ik verheug me al op ‘zijn’ Pique Dame in juni. Eerst maar eens maandag naar Tristan und Isolde in Baden Baden!
Een weergaloze regie van Stefan Herheim. Ik was ook in de gelukkige omstandigheid deze enscenering live in Salzburg te zien. De voorstelling begon om 11.00 uur en had twee pauzes. In de pauzes kon je dan heerlijk lunchen en een drankje nemen op een van de fraaie terrassen van Salzburg. Onvergetelijke dag. Er is een DVD van. Daniele Gatti dirigeert de Wiener Philharmoniker. Michael Volle zingt Hans Sachs.
Na Herheim’s eveneens fantastische regie van Eugene Onegin in Amsterdam verheug ik me nu op zijn regie van Pique Dame.
Herheim heeft dan toch meer ‘aanhangers’ dan ik dacht…
Ik zou ook het één en ander kunnen zeggen over geziene produkties van Herheim, maar dat ga ik dus niet doen…
@Stefan: dat is jammer want ik had graag meer persoonlijke notities over andere producties van deze regisseur willen lezen …
Nou ja, ik zie nog wel na mijn terugkeer uit Keulen (Parsifal!),maar na het niet nodig blijken van mijn persoonlijke recensie en de zoveelste subtiele grofheden van de Heer Keegel zie ik het even niet zitten…
@Stefan: ben benieuwd naar die Keulse voorstelling, ook naar de beleving van de plek waar de Keulse Opera momenteel optreedt. Wie zingt de titelrol?
Parsifal: Marco Jentzsch
Amfortas EN Klingsor: Samuel Young
Gurnemanz : Liang Li / Matti Salminen (???)
Kundry : Dalia Schaechter
Dirigent: Will Humburg
Het betreft een productie van de Fura dels Baus die ik al eerder zag in Keulen op een andere locatie en toen een grotendeels (heel) mooie enscenering vond. Ik riskeer dus niet van mij te laten verrassen!
Hartelijk dank voor de info, veel genoegen!
Om even terug te komen op de Meistersinger van Herheim en ietsje toe te voegen aan de overigens prachtige en volledige recensie van M. T. Arnbom:
Op het einde is het niet duidelijk of Walter het ‘meistersingerschap’ aanvaardt; voor het zover is zijn we immers voor het finale beeld weer in het atelier van Sachs waar een juichende Wagner-Sachs (weer in nachthemd,zoals in het begin) zijn opera heeft voltooid. Maar…
Bij het daaropvolgend applaus komen zowel Sachs als…Beckmesser in nachthemd groeten. Zodat het een mysterie blijft of de opera voltooid is door Wagner-Sachs of Wagner-Beckmesser…
Ja Stefan, hetgeen je aan het eind van je mail beschrijft, dat zijn de momenten waar de harten van operafans sneller gaan kloppen.
En om even,speciaal op Uw vraag in te gaan op de door mij geziene Herheim-producties:
Ik was vooreerst eerder verbaasd over het ‘gewone’ van de Meistersinger-productie (op de ‘omkadering’-Wagner-Sachs in zijn atelier na) wat ik zeker niet negatief bedoel,ik vond het prachtig.
Maar er was een enorm verschil met zijn Parsifal die ik in Bayreuth zag en voor mij een van de mooiste ensceneringen van de afgelopen tientallen jaren blijft. Hij combineert hierin op uiterst fantasierijke manier het verhaal van Parsifal,de geschiedenis van Duitsland van de laatste eeuwen en de historie van Bayreuth.
Zijn Rusalka in de Munt,gesitueerd in het prostitutie en pooiersmilieu (de watergeest is de pooier van Rusalka) wijkt wat veel van het oorspronkelijke verhaal af en beviel mij iets minder.
Wat ik niet gezien heb, maar wel de bestaande dvd van zoek, is zijn blijkbaar interessante La Boheme. Hierin wisselt hij voortdurend beelden uit de kliniek waar Mimi in het begin sterft af met beelden van een ‘gewone’ voorstelling die Rodolpho in zijn herinnering ziet maar wel doorspekt met doodssymbolen.
Hij zou ook voor Berlijn een Ring (!!!) voorbereiden…
Ik kijk ook zeer uit naar zijn Pikovaya Dama…
Overigens dacht ik blijkbaar verkeerdelijk dat iedereen een hekel had aan zijn Eugen Onegin (die ikzelf niet gezien heb). Waarschijnlijk veralgemeen ik de mening van bepaalde Heren teveel…
@Stefan Capprasse
Uw herinneringen lieten u niet helemaal in de steek. De reacties op Yevgeny Onegin waren wisselend.
Maar zeker niet alleen van bepaalde heren:
zie: http://www.operamagazine.nl/featured/12562/verwondering-en-bewondering-in-onjegin/
http://www.operamagazine.nl/recensies/cd-recensies/15681/zwakke-onjegin-van-herheim-op-dvd/
Ik verheug me op Pikovaya Dama.
In de rand even opmerken dat ik bij dezelfde gelegenheid in Parijs de Amsterdamse productie van Il trovatore heb bijgewoond die ik nog niet had gezien. Door de Fura dels Baus dus, getransponeerd naar de 1ste WO…
Naar het schijnt waren er aanpassingen aangebracht, zo waren bv de gasmaskers weggelaten,wat waarschijnlijk een goed idee was…
Verder moest men natuurlijk aan het idee gewoon worden dat bv heksenprocessen niet echt in de 1ste WO thuishoren.
En de op en neergaande blokken werden op de duur wat eentonig,maar lieten wel praktische scenewisselingen toe.
Het geheel was wel een beetje (veel) grauw maar het drama werd wel in af zijn cruheid weergegeven…
Muzikaal en vokaal was het echter om van te smullen!
Hui He was een prachtig lyrische Leonora.
Yusif Eyvazov (naar het schijnt echtgenoot van Anna Netrebko) heeft niet het mooiste timbre maar wel alle heldentenor-noten (inclusief de niet geschreven contre-ut van ‘di quella pira’). Om beide redenen werd mij een vergelijking gemaakt met Jon Vickers…
Maar de show werd gestolen door Ludovic Tezier-een echte Verdi-bariton en wat voor een!
en Ekaterina Semenchuk als een vokaal EN dramatisch werkelijk beklijvende Azucena!
Dus zeker voor deze bezetting een voorstelling die zal bijblijven…
Terug naar Herheim. Ik vind het bijzonder jammer dat de destijds met veel fanfare aangekondigde Bayreuth Parsifal DVD nooit zal verschijnen – om duistere redenen (zie http://www.the-wagnerian.com/2013/08/dvd-release-of-herheim-parsifal-from.html ) Er zijn wel delen op YouTube te vinden.
Inmiddels is bekend dat de Deutsche Oper in 2020 Stefan Herheim een nieuwe Ring wil laten regisseren. Als het tenminste doorgaat want de nimmer van Wagner verzadigde Barenboim wil na zijn recente Joosten enscenering met de Staastoper ook weer een nieuwe enscenering. Hiervoor is Tcherniakov in beeld. En twee Ringen in Berlijn, dat ligt nogal moeilijk (zie http://www.morgenpost.de/kultur/article207325129/Wim-Wenders-gibt-im-Schillertheater-sein-Operndebuet.html
Correctie: ik bedoel de recente enscenering van Guy Cassiers!
@ Leen: “Na Herheim’s eveneens fantastische regie van Eugene Onegin in Amsterdam”. Mijn waarde, ik mag hopen dat u schertst.
Amice Keegel! Als u mij toestaat, verwijs ik naar de mening van Remco Roovers van Musico Reizen. Hij heeft ooit een voortreffelijke analyse gemaakt van de enscenering van Stefan Herheim, refererend aan de originele roman in sonnetvorm van Poesjkin.
Zie http://blog.musico.nl/?p=1
Sommige Heren beschouwen nu éénmaal hun mening als het middelpunt van de wereld…
Moet een doorsnee operabezoeker eerst een roman (in sonnetvorm) van Poesjkin lezen om een opera van Tchaikovsky met plezier te kunnen bezoeken? Ik heb daar zo toch m´n twijfels over.