Je zou wensen dat het programma dat het Residentie Orkest zaterdagavond 10 september in de Nieuwe Kerk te Den Haag uitvoerde, enkele malen herhaald zou kunnen worden. Niet alleen om de prachtige uitvoering die sopraan Klaartje van Veldhoven gaf van ‘Miroir de peine’ in de versie voor strijkorkest die Hendrik Andriessen  maakte, maar ook om een spikspinter nieuw celloconcert van Joël Bons. Twee Nederlandse composities in één programma, dat kom je zelden tegen in de concertpraktijk. Uit het seizoensoverzicht van het Haagse orkest valt af te leiden dat er nog meer Nederlandse muziek is ingeroosterd. Een compliment waard.

Klaartje van Veldhoven trok in het begin van dit jaar de aandacht door de uitgave van een cd die zij met organist Matthias Havinga samenstelde. Het is een bundeling van vocale en orgelwerken van Nederlandse toondichters met als hartstuk ‘Miroir de peine’, door Hendrik Andriessen in 1923 geschreven op teksten van de Franse dichter Henri Ghéon. Vijf gedichten vormen een meditatie over het lijden van Jezus Christus vanuit het perspectief van zijn moeder Maria. Andriessen ontwierp deze ‘spiegel van smarte’ voor zangstem en orgel, maar in 1932 maakte hij ook een versie voor strijkorkest.

Het was een hartenwens van Van Veldhoven om ‘Magna res est amor’  van Andriessen op haar repertoire te zetten,  maar dat vult met ruim 3 minuten geen programma. Zij en organist Havinga gingen op verkenning uit en vonden niet alleen het bijna vijftien minuten durende “Miroir de peine’, maar ook interessante werken van componisten als Bertus van Lier, Henk Badings en Rosy Wertheim. In combinatie met orgelstukken van  Andriessen en Badings een aantrekkelijke cd-vulling van Nederlandse origine.

Franse sfeer

Na het beluisteren van sopraan-orgel versie, bood de uitvoering van de zetting met strijkorkest van ‘Miroir de peine’ een mooie verrassing. Hendrik Andriessen wist de melancholisch meditatieve sfeer van de vijf teksten in te kleuren met een sfeer die aansluit bij de Franse muziek van de periode rond 1900 en het begin van de twintigste eeuw, de tijd van Gabriel Fauré, Maurice Ravel, Claude Debussy, Andriessens favorieten.

Met verfijnd spel legden de strijkers van het Residentie Orkest onder leiding van Leonard Elschenbroich een dunne, maar ook emotionele laag onder de heldere en intense zang van Van Veldhoven. Ontroerend klonk vooral het derde deel, de poëtische overweging van de tragiek van de doornenkroning.  Gevraagd naar haar voorkeur zei Van Veldhoven dat zij beide versies van ‘Miroir’ gelijk waardeert als twee zelfstandige composities.

Verrassend was de overgang naar een beroemd werk voor strijkorkest,’Metamorphosen’, dat Richard Strauss in 1945 schreef voor een orkest met 23 individuele strijkers. Een treurzang over de vernietigde theaters in Duitse steden waar gedurende tientallen jaren zijn opera’s in première gingen en met veel succes werden herhaald. Achteraf gezien een merkwaardig lamento als je dat afzet tegen de vernietiging die zich in de concentratiekampen afspeelde. Desalniettemin een geweldige brok muziek, dat heel stil begint met een ritmisch thema (lang-kort-lang –kort, een soort snik) op een dalend springende melodie, welk gegeven steeds uitgebreider en heftiger door het orkest wentelt. Fascinerend, en met passie uitgevoerd. Deze Duitse ‘spiegel van smarte’ vormde met ‘Miroir’ een spannende combinatie.

Dynamiek

Dat het kamermuziek-concert ook een wereldpremière bood, gaf het programma bijzondere spanning. Joël Bons is al decennia zeer actief in de eigentijdse muziek, zowel de promotie met concerten en festivals, als in de vorming van gespecialiseerde ensembles en in het componeren. Wat Bons recent schreef onder de titel ‘Trailblazer’ voor celliste Lidy Blijdorp spreekt van diens doorgaande dynamiek en inventiviteit.

Hij geeft de soliste een soort voortrekkersrol in de omgang met een klein symfonie-orkest. Een melodische flard van de cello wordt op verschillende manieren verwerkt door strijkers en blazers. Zelfs een slagwerker met allerlei klankmiddelen, van een stevige gong tot etherische crotales, gaat een duet aan met de cello. Spannend was het samenspel van de fluisterzachte, hoge cello-klanken met de aangestreken toetsen van een vibrafoon en van de munt-dunne crotales.

Het concert van Bons voelde aan als een instrumentaal drama tussen allerlei personages met de gedreven, met krachtige streek spelende celliste Blijdorp in een prachtige hoofdrol. Jammer dat het eenmalig was.

Verder lezen, luisteren en kijken

Het hele concert is te beluisteren op 13 september in het NTR Avondconcert op Radio 4.

Franz Straatman recenseerde de Cd van Klaartje van Veldhoven en Matthias Havinga eerder dit jaar.

Klaartje van Veldhoven zingt samen met pianist Matthias Havinga ‘Le Souvenir’ van de Nederlandse componist Hermina Dijk.