Philzuid en Opera Zuid: zielsverwanten
Al jaren is er sprake van een tweejaarlijkse samenwerking van hét symfonieorkest van het zuiden van Nederland; Philzuid (het voormalige Limburgs Symfonie Orkest en Brabants Orkest) met Opera Zuid. In 2013 zijn de orkesten gefuseerd en in 2023 kreeg philharmonie zuidnederland de naam Philzuid.
Mette Laugs, sinds 2024 Directeur-Bestuurder van Philzuid en Waut Koeken die al sinds 2017 intendant van Opera Zuid is, zijn zielsverwanten. In het gesprek wordt duidelijk wat hen nader tot elkaar gebracht heeft.
Blauwbaards Burcht was een succes (winnaar in 2024 van de Beste Opera van het Jaar ), maar zou onmogelijk te produceren zijn geweest voor het reisgezelschap Opera Zuid. Het orkest waarvoor Béla Bartók de opera heeft geschreven is eenvoudig weg veel te groot voor de meeste orkestbakken van de Nederlandse schouwburgen en theaters waar Opera Zuid zijn voorstellingen speelt. Het orkest op de bühne was een slimme manier de opera, die op het verlanglijstje van zowel Waut als Philzuid stond, te produceren. De samenwerking was niet de eerste, maar wel de eerste met Mette als directeur. Het smaakte naar meer.
Mette Laugs:” Wij hebben als orkest een zogenaamde ‘begeleidingsplicht’. Dat houdt in dat we twee keer per jaar een opera in de regio moeten begeleiden. De samenwerking met Opera Zuid is daarom niet alleen logisch, maar ook heel natuurlijk. Waut en ik delen dezelfde passie en hebben veel overeenkomsten in onze artistieke achtergrond en in de visie die ons leidt bij het maken van onze programmering.”
Waut Koeken: “We denken ook allebei graag buiten de box en zoeken naar creatieve manier om zoveel mogelijk uit onze gezelschappen te halen, binnen de beperkingen die we hebben.”
ML:” Het is voor Philzuid geenszins een gevoel van verplichting. Het is juist een goede manier om het orkest te laten groeien. Het spelen als begeleidingsorkest, in de bak, vraagt een heel andere manier van samenspelen van onze orkestleden. Dan komen er nog de regie, de solisten op het toneel erbij en dat dwingt onze spelers om intensief samen te werken. Daarnaast biedt het repertoire unieke muzikale uitdagingen die het orkest verder versterken. Het is heel anders als het orkest in een concertzaal speelt, zichtbaar voor het publiek.’
WK:” Opera ís samen ademen met het publiek en met het orkest. Het is bij opera niet theater met muziek, maar theater in de muziek. Mette en ik hebben dezelfde drang naar artistieke excellentie. We zien dat als een voorwaarde voor een toegankelijke belevingsvorm. Het mag absoluut Hoge Kunst zijn, en dat is het ook, maar het moet wel Hoge Kunst zijn die je samen maakt voor iedereen. De voorkant is de mooie kunst die het publiek ziet, daar achter zit de planning en de nuchtere werkelijkheid.’
Daarvoor is veel overleg nodig, veel planning want in de operawereld wordt nog langer vooruit gepland dan in de orkestwereld. Beide instellingen hebben zo hun verlanglijstjes als het om repertoire gaat. In de meeste gevallen komt Waut met een idee voor repertoire. Dat wordt dan besproken met het hoofd artistieke zaken en de artistieke commissie van het orkest en ook dirigenten hebben zo hun wensen, en regisseurs ook. Voor een operaproductie moet het orkest twee weken repetitietijd in plannen met gemiddeld 14 voostellingen in een tournee. De opera wordt meestal zes weken gerepeteerd en daarbij komen dan ook nog educatieve projecten. Die doen Philzuid en Opera Zuid nu voor een deel ook gemeenschappelijk. Projecten op middelbare scholen en openbare repetities. Mette komt onder meer uit het muziekonderwijs (ze was hoofd van de afdeling klassiek van het conservatorium Maastricht) en heeft nog steeds een grote passie voor educatie. Ook Waut deelt die passie.
WK: “Met jonge mensen bouw je het publiek op voor de komende jaren. Het is heel bijzonder wat wij nu met relatief weinig middelen samen aan moois kunnen aanbieden aan jonge mensen.”
ML:’ Het orkest geeft 160 concerten per jaar (inclusief de educatieve concerten) en met Opera Zuid ongeveer 22 operavoorstellingen. Het orkest is heel flexibel in alle opzichten, zowel qua repertoire als bezetting, dus of we nu in de bak of het toneel zitten, er is altijd een oplossing beschikbaar, maar die moet wel heel goed gepland worden. We zijn nu al met elkaar aan het praten, eens in de twee weken, over het seizoen 2027-2028. Ik ben zelf een enorme operaliefhebber dus daarom werkt onze samenwerking denk ik ook heel goed.
Vergeet daarbij niet Opera op de Parade in Den Bosch. Daar zijn we een heel jaar mee bezig om daaraan te werken. Naast de opera-uitvoering is er ook de Sing Along, een echt opera feest, waarbij het publiek participeert en meezingt. Er zijn vier partners, subsidiënten en sponsoren bij betrokken om Opera op de Parade gratis toegankelijk te maken.”
WK: “Zelfs als we door financiële perikelen minder zouden gaan spelen doen we er alles aan om Opera op de Parade in onze programmering te houden.”
Er zijn verschillende regelingen voor de spreiding van cultuur in Nederland. De zogenaamde Culturele basisinfrastructuur 2025-2028 (kort BIS regeling genoemd. Het lijkt dat het Zuiden, met een heel groot gebied dat bespeeld moet worden, er bekaaid van af komt. Er is structureel te weinig geld beschikbaar voor Opera in Nederland ondanks het feit dat de overheid blij is met alles wat Opera Zuid en Philzuid doen. Er lag een buitengewoon positief rapport en advies van de Raad voor Cultuur over Opera Zuid, maar de gevraagde subsidies zijn niet toegekend, ondanks alle pogingen, Kamervragen, acties en smeekbedes.
Vaak zien mensen van buiten maar een klein deel van wat het maken van opera kost en vragen zich vaak af of al die mensen werkelijk nodig zijn.
WK:’ Het antwoord is: ja! Wij hebben zelfs een tekort aan mensen. We hebben bijvoorbeeld geen taalcoach en die taak werd recentelijk vrijwillig op zich genomen door een orkestlid. Vraag mij niet de BIS regeling uit te leggen. Het is een moeilijke verdeelsleutel. Wat de overheid niet schijnt te willen inzien is dat de kosten om opera te produceren sinds 2017 verdrievoudigd zijn, maar de subsidie is niet drie keer zoveel geworden, maar juist minder. Daarnaast hebben we allerlei financiële verplichtingen zoals ‘fair pay’ (onderdeel van de Fair Practice Code), maar met het geld dat we hebben lukt het eigenlijk niet. In een ideale wereld zouden we 28 voorstellingen per jaar willen spelen, maar wat veel mensen niet weten is dat opera per voorstelling duurder wordt. Meer spelen is dus niet altijd mogelijk.”
ML: “Hoe gaan we de dromen verwezenlijken? Er kan niet meer op mensen worden bezuinigd. Ons orkest heeft 86 FTE en 92 musici in dienst, minder kan echt niet. Juist daarom is het mooi en bijzonder dat we steeds opnieuw creatief moeten denken en nieuwe oplossingen vinden om voor alle inwoners van het zuiden en daarbuiten zoveel moois te blijven creëren.”
Er liggen mooie plannen voor de nabije toekomst, waaronder een operette en Uprising, een community opera van Jonathan Dove. Op 14 november ging Die Dreigroschenoper in première in Maastricht. De tournee loopt tot en met 14 december en alle voorstellingen zijn vrijwel uitverkocht.
Verder lezen
Peter Franken over Blauwbaards Burcht in 2024
Een swingend concert door Philzuid.
De auteur
