Een revolutionaire Carmen? Echt?
150 jaar na de première presenteert OPERA2DAY een revolutionaire uitvoering van een van de meest geliefde opera’s ooit: Carmen. De muziek van Georges Bizet klinkt tijdens de eerste Nederlandse uitvoering van de opera op historisch instrumentarium uitgevoerd door het Vlaamse orkest B’Rock. Middelpunt van de voorstelling is mezzosopraan Tania Kross. De première is op 4 september in Amare in Den Haag. Place de L’Opera zal er bij zijn en sprak alvast met Serge van Veggel, regisseur en artistiek brein achter deze voorstelling.
La Révolution de Carmen heet de voorstelling. Het is Bizets Carmen maar op een manier die we niet eerder gezien hebben. Wat is het revolutionaire aan deze voorstelling?
Serge van Veggel: “Om te beginnen is het de eerste keer in Nederland en ik denk ook daarbuiten, dat Carmen scenisch wordt opgevoerd met een ‘historisch geïnformeerd’ orkest, B’Rock. Het levert een hele ander manier van zingen op. We hebben geluisterd naar de alleroudste uitvoeringen op plaat en dan hoor je dat de zangers niet strikt op de tel zingen, maar veel meer vrijheid hebben. De balans tussen orkest en zangers is ook heel anders. Dat was ook de reden dat we Tania Kross hebben kunnen overhalen nog eenmaal Carmen te zingen, iets dat ze nooit meer wilde doen.
We hebben een geheel nieuwe visie op de opera blootgelegd, die eigenlijk heel dicht aan de oppervlakte van het werk aanwezig was. We laten de opera spelen in 1871, na de val van de Commune in Parijs. Bizet was zelf bij de aan de commune voorafgaande Frans-Duitse (Pruisische) Oorlog als burgersoldaat betrokken geweest en heeft net als zijn librettisten Halevy en Heillac de Commune actief meegemaakt. Hij woonde in Parijs en toen hij in 1872 aan Carmen begon waren de herinneringen nog levendig. Het was toen we ons research begonnen heel simpel. We zagen schilderijen, tekeningen en zelfs foto’s van de Commune en de overeenkomsten met het verhaal van de vrijgevochten, zeg maar revolutionaire vrouw Carmen waren overduidelijk. Deze Carmen wordt muzikaal vrijer en theatraal anders. Deze kijk op de opera en de muzikale benadering waren Tania reden genoeg om nog een keer Carmen te zingen en spelen en beter kunnen we het natuurlijk niet hebben.
In de eerste akte laten we de strijd tussen de conservatieven en progressieven zien; de opera begint bij Bizet met soldaten dus bij ons ook, maar het zijn geen Spaanse, maar Franse soldaten. We zien ook Michaëla, die eigenlijk staat voor het conservatisme én, heel belangrijk, we laten een Parijse sigarettenfabriek zien, waar we ook vrouwen zien die natuurlijk meteen aan Carmen doen denken.
We vonden een prent van het Café de Madrid in Parijs, een belangrijke plek voor de revolutionairen, vooral daarom interessant ook en dat is de basis voor het Café van Lilas Pastia in de tweede akte. We zien ook een soort club voor progressieve vrouwen en een optreden van Rosa Bordas, die een lied zingt over de revolutionairen die ze het schorum, La Canaille, noemt. Dat is bij ons in plaats van de Chanson Bohème gekomen.”
Maar dat betekent dat jullie het libretto aangepast hebben.
SvG: “Sterker nog, we hebben een heel nieuw libretto geschreven. Het grappige was daarbij wel dat er een heleboel helemaal op zijn plek viel en eigenlijk niet veranderd hoefde te worden. We hebben alles nieuw geschreven, wat een hele grote klus was voor Gilles Rico en mijzelf, maar soms hoefden we in de teksten maar een paar woorden te vervangen om het in ons concept op zijn plaats te laten vallen.
Om een paar voorbeelden geven; de meeste bekende aria, de Habanera gebruiken we niet de overbekende latere versie, maar we zijn teruggegaan naar de oorspronkelijke aria die Bizet schreef. De muziek is geen dans meer, zoals de habanera, maar heeft eerder een militairkarakter. De tekst van de originele aria gaat over strijd, een strijdlied voor een vrije liefde, uit een tijd waarin gearrangeerde huwelijken nog heel gewoon waren.
In onze versie is dit de tekst:
L’amour est empreint de mystère,
il sait gagner tous les combats.
Ce n’est pas en faisant la guerre,
que cet amour sera à toi.
De liefde is vol van mysterie,
zij weet elke strijd te winnen.
Maar het is niet door oorlog te voeren,
dat deze liefde de jouwe zal zijn.
De beroemde aria wordt overigens wel in de pauze als deel van een participatieprogramma door een amateurkoor uitgevoerd.
In de tweede akte zingt Carmen het Chanson Bohème, maar nu wordt dat zoals ik al zei dus het Chanson de Canaille.
Het Tralalala is vervangen door
‘C’est la Canaille, c’est la Canaille,
C’est la Canaille, et bien j’en suis!
Dat is het schorum, dat is het schorum
Dat is het schorum en ik ben een van hen!’
Of een nog beter voorbeeld hoe goed de nieuwe teksten eigenlijk in het verhaal van La Comunne passen is het beroemde Toreador lied.
“Toreador en garde” wordt: “Révolution, oui vive al Commune.” Het gevecht in de arena dat de toreador bezingt, bij ons niet Escamillio maar Camille Ducourage, een Communard en een soldaat in de Nationale Garde, wordt de strijd rond de Bastille in 1789. Ducourage roept op om die te als voorbeeld te nemen voor hun eigen revolutie. Overigens hebben alle personages, op Carmen na, nieuwe Franse, namen gekregen die soms verwijzen naar historische figuren uit de tijd waarin de opera zich nu afspeelt. Ook aan het eind van de opera, als we in het origineel de achtergrondgeluiden horen van het stierengevecht in de arena, horen we nu de achtergrondgeluiden van de strijd om de Bastille.
Het grappige was dat Tania Kross over de ‘Toreador aria’, zei: ”Waarom is dat niet altijd al zo geweest? Het is een lied dat iedereen kent, maar gaat dan over een toreador; het verdient een tekst als deze!”
Maar jullie hebben dus Bizets muziek gebruikt voor een nieuwe opera, die volgens jullie eigenlijk al in het origineel verborgen zat?
SVV: “Ja, het is altijd zo dat wij bij Opera2Day ons afvragen waarom we een bepaald werk willen opvoeren. Carmen stond hoog op onze verlanglijst en wordt door alle grote gezelschappen opgevoerd, dus waar ligt voor ons de invalshoek die het maken van een Carmen rechtvaardigt? Waarom doen juist wij Carmen? We hebben al eerder historisch geïnformeerd 19deeeuws repertoire gedaan (Dr. Miracle en Hamlet ) dus muzikaal was Carmen een logische keuze, maar we wilden ook theatraal een geheel nieuwe invalshoek vinden om Carmen te kunnen doen.
In deze versie, 150 jaar na de première, is het heel expliciet een opera die voor onze tijd belangrijk is. Met al ons research werd het stuk als revolutionaire opera steeds relevanter voor onze tijd. We zetten Carmen nu in 1871 het laatste jaar van de commune en we zien letterlijk de strijd tussen rood en blauw, het rood en het blauw van de Franse vlag waaruit het wit is verdwenen, het rood van de Commune tegen het blauw van de conservatieven die de revolutie neerslaan. ”
Participatie
Nu zijn we van Opera2day gewend dat er ook heel veel participatie tijdens de voorstellingen met is met groepen uit de samenleving. Dit concept lijkt me dan bij uitstek geschikt.
SvV: “Er doen in totaal 400 mensen mee aan deze voorstelling, buiten de bühne. Zoals gezegd wordt de beroemde Habanera uitgevoerd in de pauze door een amateurkoor. Er zijn een soort graffiti activisten actief, in de voorstelling maar ook daarbuiten. De Communards lopen door het publiek heen in de pauze en zingen zowel het commune-lied ‘Le chant des ouvriers’ als het koordeel ‘A deux cuartos’ voorzien van een nieuwe tekst die toegespitst is op deze context: er wordt gecollecteerd en er worden ‘communard’-drankjes uitgedeeld. We zien deze mensen ook terug in ‘stadsverhalen’ die als print op de begaande grond in de foyer hangen bij binnenkomst.
Ik denk dat alles hierdoor ook voor het publiek op zijn plek valt. De hele voorstelling gaat, over de vrijheidsstrijd van Carmen in 1871, over revolutie toen en over onze tijd. ”
La révolution de Carmen is vanaf 4 september tot en met 14 september te zien in Amare in Den Haag.
Verder kijken, luisteren en lezen
Dirigent Hernán Schvartzman over de muzikale kant van deze revolutionaire Carmen.
De auteur
