Brenden Gunnell onvergetelijk als Grimes
In de programmering van de Oper Köln had men een paar weken plaats voor de herneming van Peter Grimes uit 2018. De productie van Frederic Wake-Walker is inderdaad wel mooi en de herneming waard. Ook al valt er evengoed één en ander op aan te merken. Nieuw in de cast is tenor Brenden Gunnell, die zo sterk is gecast dat hij vooral degene is, die in de herinnering blijft, waardoor de productie van Wake-Walker wat vervaagt. Na het zien van Gunnell als het titelpersonage is het moeilijk een andere tenor voor te stellen als Grimes. Het is alsof Gunnell in mijn hoofd een monopolie heeft veroverd.
Het verhaal in het kort: Peter Grimes is een visser in een Engels vissersdorp en om zijn werk te kunnen doen, heeft hij een jongen nodig die bij hem in de leer is. De opera begint met een rechtszaak tegen Grimes omdat zijn laatste leerling bij een boottocht overleden is. Hoewel hij het goed kan verklaren, is de gemeenschap terughoudend in het toewijzen van een nieuwe leerling. Begrijpelijk, maar Grimes kan aanvankelijk dus zijn werk niet hervatten en wordt de rest van de opera geplaagd door de (vaak onuitgesproken) verdenkingen van de dorpsbewoners. Wordt hij terecht in het verdomhoekje geplaats, of is hij een slachtoffer: dat is de hele opera lang de vraag.
Theatrale tenor
Gunnell is vocaal in orde, maar hij legt de nadruk op het theater. De frustratie die zijn personage vanaf het begin van de opera te verwerken heeft, wat zich niet zelden uit in agressie, is bij Gunnell opperst geloofwaardig en doorleefd. De balanceeract tussen de vraag in welke mate Grimes gevaarlijk is en de nieuwe leerling hem terecht wordt ontzegd, of de vraag of hij een slachtoffer is van de gemeenschap volvoert Gunnell geweldig. Het ongepolijste karakter van de visser en aan het einde welhaast waanzinnige wanhoop: het zit er allemaal in.
Vocaal verrast Gunnell, omdat de partij op papier een grimmige bas of bariton doet vermoeden; in opera immers vaak de bruten, zeker als men kijkt naar negentiende-eeuwse opera conventies. De partij is echter geschreven voor de levenspartner van Benjamin Britten, tenor Peter Pears. Bovendien lijkt deze vaak meer op lyrische tenor dan de voor de hand liggende dramatische tenor; de lyriek die zou kunnen uitnodigen tot medeleven moet de vertolker maar zien te mengen met de gevaarlijke kant van Grimes, en Gunnell doet dat geweldig. Hij is vocaal uiterst flexibel, soms ook slordig of zacht, maar liever gezegd: niet voorzichtig maar recht voor zijn raap en dan weer lyrisch omdat dat blijkbaar goed paste bij de stem van Pears (en trouwens ook de Britse opera-conventie). Heel mooi ook, de openingsscène van het derde bedrijf (interlude Moonlight) die zonder zang is, en waar we Gunnell in deze regie minutenlang op de rug zien en de emotionele lading evengoed bij ons aankomt.
Wagneriaanse Ellen Orford
Naast Gunnell vinden we Ivana Rusko als Ellen, wel terugkerend uit 2018. Zij is echter veel meer aan het worstelen met de partij, mogelijk omdat haar stem zich in de tussentijd in een andere richting heeft ontwikkeld. De partij is voor sopraan, maar is laag en zal in de regel met een diepe stem gezongen moeten worden. Bij Rusko is er geen volumineuze borststem en wordt de partij te zacht. Gevolg daarvan is dat ze lage noten los gaat zingen, de partij raakt dus vaak zonder legato. Ook dat is volgens mij een probleem, wat ik hier zal proberen uit te leggen. Als we kijken naar de muzikale lijnen die Britten in het personage van Ellen legt, dan zijn het vaak smekende, laag gelegen melodieën, die op sommige momenten op een lieve manier (ver) de hoogte in gaan. Inderdaad moeten we meegaan met het sentiment van Ellen. Zij vormt in de opera de vergevingsgezinde stem, die, hoewel misschien naïef, het starre van de gemeenschap moet doorbreken. Omdat deze lijnen aan legato verliezen, kan het publiek niet altijd mee met dit sentiment en wordt het mogelijk een beetje van het personage gedistantieerd, wat juist bij de rol van Ellen niet de bedoeling is. Wat Rusko wel heel goed doet, maar wat dan weer minder hoort bij de rol, is een Wagneriaanse power in de hoogte. Hopelijk kan ze zich dus binnenkort in een Wagner-opera vastbijten.
In de rol van Balstrode vinden we de stabiele Robert Bork, die een evenwichtige maar ook wat nietszeggende kapitein neerzet. Dat is een gevolg van de volgende regiekeuze. In de eerste twee bedrijven van de productie vormen de vele personages een wat grauwe gemeenschap die als één blok (letterlijk zelfs in de eerste scène na de proloog) een onwrikbaar front vormt tegen Peter Grimes. Qua thematiek is dat sterk, maar het gaat wat ten koste van de individuele rollen die de personages te spelen hebben. Als we naar één blok mensen kijken, hebben we niet snel door wie nou wie is. En wie precies welke stem in de achterliggende maatschappelijke discussie inneemt.
Regie
Wake-Walker beseft dit en heeft geprobeerd de personages op de tijden die zij “aan zet” zijn, uit te lichten en in te kleuren. Of dit voldoende is om goed te onderscheiden hoe het nou zit met de dominee, de apotheker en de waardin, is de vraag. In zijn pogingen de verschillende solisten toch iets individueels mee te geven, schiet Wake-Walker ook uit de bocht, namelijk als iemand een raam blijkt vast te houden en door dat raam haar partijen gaat zingen. Een absurdistisch element dat botst met het grauwe naturalisme wat we verder zien.
In het derde bedrijf is het helaas op een veel grotere manier mis. De muziek van Britten verklankt de massa-hysterie die in het dorp ontstaan is, maar bij Wake-Walker viert iedereen carnaval, een absurdistisch gebeuren, wat zijn uitgangspunt van veroordelende gemeenschap nog verder ontzenuwt. De productie is dus niet vlekkeloos, maar op de meeste momenten sterk in het uitbeelden van de thematiek: het dorp tegen het individu.
Uitgangspunt van de regie is verder het steeds terugkomen van de kerkbanken, die op allerlei manieren worden gebruikt – rechtszaal, psychologische gevangenis van Grimes, simpele vissershut – en ook dat is een mooie vondst. Is het niet religie die de aanzet heeft gegeven voor het kille, onpersoonlijke gedrag van de inwoners van dit dorp? Heel mooi is de scène dat de we de gemeenschap op de rug zien terwijl ze kerkliederen zingen. Achter de kerkbanken, voor ons dus vooraan, staan Ellen en de nieuwe leerling van Grimes, die op dat punt al onder de blauwe plekken zit. Idee (religie) botst hier met de rauwe werkelijkheid, nog directer in beeld gebracht dan in het libretto, waar de kerkgangers niet te zien zijn en de scène zich buiten het kerkgebouw afspeelt.
Gezien het feit dat de Staatenhaus zaal in Keulen vrij zakelijk en wijd van opzet is en niet een kleiner podium heeft met doek, is het nagenoeg onmogelijk een vullend decor te bouwen voor producties in deze zaal. Dat lossen ze in Keulen dus anders op. In dit geval heel sfeervol gevonden dus met die kerkbanken, in 2018 ontworpen door Anna Jones en Linda Tiebel. De balustrade van ruw hout en witte kerkramen maakt het helemaal af; deze loopt achterlangs naar rechts en met de hoek mee, en ook vooraan links zodat het podium alsnog omringd is. Hier kan men ook op kan komen. Men loopt dan voor het orkest langs.
Orkest
Het orkest zit dus niet in de bak, en brengt ons onder leiding van Duncan Ward een vol geluid en overtuigt met de vele ingewikkelde muzikale ideeën, de enige kritische noot die ik kan bedenken is dat de houtblazers iets te keurig speelden, wat soms ten koste leek te gaan van de bedoelde tempi. De blazers vertraagden mogelijk het geheel iets, dat was althans mijn indruk, maar enfin, dat zullen we aan Ward moeten vragen. Het orkest speelde prima en was in deze productie goed te zien en te horen.
Verder lezen, luisteren en kijken
Introductie video uit 2018 van de productie van Peter Grimes in Keulen
Peter Franken besprak in 2020 een bijzondere gefilmde versie van Peter Grimes.
De auteur
