Naar welke Matthäus ga jij dit jaar?
In Nederland is er een enorme Matthäus Passion-cultuur. In diverse buurthuizen, wijkcentra, kerken en grote en kleine podia vinden opvoeringen plaats van één van de passies van Johann Sebastian Bach, waarbij de Matthäus de meest opgevoerde is.
Tellingen, onder andere die van het maandblad ‘Zing Magazine’, noemen tussen de 150 en 200 uitvoeringen van alle Passions per jaar in Nederland, waarbij er dan zomaar 70 in de maand april kunnen vallen. De traditie zoals wij die kennen zou grotendeels te danken zijn aan dirigent Willem Mengelberg van het Concertgebouworkest. Met het Toonkunstkoor Amsterdam verzorgde hij van 1899 tot 1944 elk jaar een uitvoering van de Matthäus in het Concertgebouw.
“Maar naar welke Matthaüs ga jij eigenlijk?”, vroeg ik aan wat vrienden en bezoekers van het Concertgebouw; ‘Natuurlijk die van het Concertgebouworkest’ zegt een trouwe vriendin van het orkest, ik ben hiervoor uitgenodigd.’ ‘Die van de Bachvereniging, ik was ook eens in Naarden.’ ‘Ik kijk altijd naar welke evangelist er zingt, ik heb zo mijn voorkeuren’. ‘Het liefst met een bekende countertenor of nee, geen counter, een echte Matthäus heeft een alt.’ ‘Een goeie dirigent, Tom Koopman natuurlijk.’ Ik weet vooral welke je niet moet hebben, die met Pieter Jan Leusink, dat heb ik één keer gedaan.’ ‘Het liefst wel op authentiek instrumenten.’ ‘Met een beroemde sopraan natuurlijk, volgende week ga ik nog een keer met De Bique hier in het Concertgebouw.’ ‘Een mooi koor vind ik belangrijk, Capella Amsterdam of het Nederlands Kamerkoor liefst. En dan is het Roder Jongenskoor natuurlijk ook een fenomeen.’ ‘Ik ga al jaren naar KCOV Excelsior daar zong mijn zus ook in.’
Zoveel mensen zoveel meningen, maar dan komt de vraag waar normaal veel concertgangers het normaal niet over eens zijn, namelijk wanneer? Bijna iedereen geeft aan dat de Matthäus-Passion eigenlijk wel rond Pasen of in het voorjaar bezocht moet worden. Het Concertgebouw, Naarden en gewoon een kerk scoren goed als de plaats waar men het liefst naar een Passie luistert.
En ik?
Op 8 april 2025 werd Bachs Matthäus-Passion uitgevoerd in Het Concertgebouw door het Orchestra and Choir of the Age of Enlightenment onder leiding van Jonathan Cohen. De solisten waren onder meer Nick Pritchard (Evangelist), Anna Dennis (sopraan) en Iestyn Davies (countertenor), Hugo Hymas (tenor) en Thomas Bauer (bariton).
Voor een tweede dinsdagavond in april, is het Concertgebouw heel erg goed gevuld. Als de eerste maten van Bachs Matthäus-Passion klinken is dat als een zucht uit de diepte van ons collectief geheugen, het gaat beginnen een twee uur en vijfenveertig minuten durend muziekstuk en nog elf dagen tot Pasen.
Onder de leiding van Jonathan Cohen, die ook klavecimbel speelde, ontvouwt zich geen routineus Matthäus-plichtwerk. Het wordt een dramatisch en doorvoelde degelijke uitvoering in de heerlijke akoestiek van de Grote zaal van Het Concertgebouw. Het Orchestra of the Age of Enlightenment speelt op instrumenten uit de tijd waarin de muziek is geschreven. Het orkest was deze avond heel mooi en deze bezetting op authentieke instrumenten vult Het Concertgebouw met een prachtige warme en subtiele klank, wat bijdraagt aan de ook intieme sfeer van het werk. Met name de blazers sectie klonk opvallend goed.
Samensmelten of individueel
De zangers uit het eigen koor van Orchestra of the Age of Enlightenment zongen ook alle kleine rollen en deden dat met verve. Wat een krachtige stemmen hebben de koorleden! Met de 26 koorzangers was de balans met het orkest heel erg goed. In vergelijking met het Nederlands Kamerkoor, dat volgende week in het Concertgebouw te horen is (11 en 13 april), zul je zeker verschillen opmerken. Een koor zoals het NKK, dat zo prachtig samensmelt en als één stem zingt, vertegenwoordigt een kunstvorm op zich.Bij dit werk is wat dit koor laat horen heel interessant. Nu hier de individuele stemmen meer centraal staan in het koorwerk komt dat ook aan het drama van de uitvoering ten goedde. Zeker als het koor de rol van volk, van commentator heeft. Wel jammer dat deze uitvoering geen jongenskoor had, zeker in het eerste koraal moet je je daar even op instellen, de emotionele impact is dan net iets minder, maar het blijft ook wel heel mooi intiem.
De solisten
Evangelist Nick Pritchard was een heerlijke verteller met een fijne stem die schijnbaar moeiteloos en veelal uit het hoofd zijn rol vervulde. Met een groot gevoel voor theatraliteit kijkt hij ook naar en reageert daarmee op solisten en koor, wat ik heel prettig vind. Als hij na de pauze de letterlijke woorden van Matthaüs weergeeft; ‘und ging heraus, und weinete bitterlich’ is zijn recitatief eigenlijk een aria geworden. Natuurlijk is ‘weinete’ een woord dat maar liefst over twaalf noten verdeeld wordt, maar die lange notenslinger moet dan wel nog door de evangelist effectief worden benut en dat doet Nick als geen ander. En dan zijn we bij de meest bekende aria van de Matthaus-Passion: ‘Erbarme dich’ in dit geval gezongen door een countertenor. Eerlijk gezegd hoor ik liever een alt, maar met de countertenor Iestyn Davies ben ik bijna minstens zo blij. Wat een schitterende stem en wat is hij goed op zijn plaats hier. ‘Erbarme dich’ raakte doel en ik hield het niet droog. Het was weliswaar in een rap tempo, maar gewoon prachtig, inclusief de prima vioolsolo van Huw Daniel.
Meekleuren
Al eerder was ik van Iestyn Davies best onder de indruk toen hij Didymus zong in het oratorium ‘Theodora’ in November in Madrid. Daar kleurde hij ook al zo prachtig met de sopraan Julia Bullock. Nu gebeurt hetzelfde met sopraan Anna Dennis. De aria, eigenlijk een beetje een duet ‘So ist mein Jesus nun gefangen’ was een enorm hoogtepunt van de avond, zeker ook met de interventies van het fijne puntige koor (in dit geval half koor van 13 zangers). Tot slot moet de aria van Iestyn Davies ‘Buss und Reu’, met op traverso Lisa Beznosiuk en Rosie Bowker nog worden genoemd want die was ook bijzonder. Niet in de laatste plaats omdat de traverso spelers aan het einde van het eerste deel van de aria mogen vertragen en dan gaat er een rilling door de zaal.
Tenor Hugo Tymas was prima en met name zijn aria ‘Geduld’ vertolkte hij intens. Thomas Bauer (bas) is wel heel theatraal, maar maakt met zijn ‘Mache dich, mein Herze rein’ wel indruk daarbij ook zeker geholpen door het geweldige hobo spel van Daniel Lanthier. Bij deze bas vond ik dat zijn keuze voor dramatische expressie te regelmatig de balans met de zorgvuldigheid verstoorde. Florian Störtz (Christus, bas bariton) is een zeer jonge zanger, laureaat van het Internationaal liedfestival Zeist 2024. Hij moest even op gang komen, maar zijn stem is heel mooi, hij heeft natuurlijk niet de oudere gewichtige stem die je in deze rol vaak hoort. Maar deze vertolking van Christus, als een vertwijfelde jonge man die ook niet goed weet wat hem overkomt, is heel erg oké en versterkt het menselijke. Het was Florians debuut in Het Concertgebouw.
Een hele fijne avond en hoewel voor mij het adagium ‘geen dag zonder Bach’ beslist niet geldt, geniet ik jaarlijks, met vele anderen, van de Matthäus-Passion als opmaat naar het voorjaar.
Verder lezen, luisteren en kijken
Een fragment uit de Matthäus Passion met o.a. Nick Pritchard uit 2021
Franz Straatman schreef in 2021 over een aantal Matthäus Passionen.
De auteur
