Geen Duits, Engels of Frans in het nieuwe programma van Frommermann, maar onversneden Nederlands repertoire. De heren kozen muziek uit Nederland en doken voor hun repertoire in de archieven. Over de parels die ze daar vonden en over wat een in het Nederlands zingende Frommermann op het podium draagt, vertelden twee leden van het ensemble.

Meteen na hun succesvolle kersttournee zijn de vijf zangers en twee musici van Frommermann begonnen aan een nieuw programma. Magazijn Hollandia gaat op 10 april in Amersfoort in première en bevat uitsluitend Nederlands repertoire. “Het werd tijd”, zeggen gitarist Paul van Utrecht en bariton Mattijs van de Woerd. “Nederlandse muziek, zeker die van recente datum, komt bij het publiek wat sterker binnen dan stukken in een andere taal”, vinden de twee.

Aan de repertoirelijst van het nieuwe programma te zien houdt Frommermann het deze keer licht. Het accent ligt op Nederlandse muziek uit de vorige eeuw. Het alleroudste werk stamt uit de Gouden Eeuw, het nieuwste is zo nieuw dat de inkt van componist David Dramm nog nat is. ‘Een nieuw meesterwerk (2018)’, staat er bij het stuk, dat speciaal voor Frommermann gecomponeerd wordt door de in Nederland wonende Amerikaan. De tekst is een gedicht van Judith Herzberg.

Bariton Mattijs van de Woerd, die betrokken is bij de voorbereiding van Magazijn Hollandia, maar vanwege verplichtingen elders tijdens de tournee wordt vervangen door Willem de Vries, vertelt hoe het nieuwe programma tot stand kwam. ”Er leefde al heel lang een plan om een compleet Nederlandstalig Frommermann-programma te doen. Het Nederlands is een ondergewaardeerde zangtaal, die toch blijkt te functioneren.”

“Pianist/componist Wijnand van Klaveren heeft voor een eerder programma een medley ontworpen met alle slechte Nederlandse shitmuziek uit de laatste vijftig jaar. Zo elegant mogelijk gearrangeerd, zodat we het klassiek konden zingen. Dat werkt voor de luisteraar alsof je gekieteld wordt. Maar bovendien bleek: het is je moederstaal, het komt ongefilterd binnen.”

Onbekend

Na de muziek uit de Gouden Eeuw, onder meer ‘Merck toch hoe sterck’, het Geuzenlied van Adriaen Valerius uit 1626, duiken de Frommermannen in Magazijn Hollandia de twintigste eeuw in met repertoire uit de periode rond de twee wereldoorlogen. Het overslaan van de achttiende en negentiende eeuw ging met bloedend hart, maar er moest gekozen worden.

“We vonden bij ons onderzoek grote hoeveelheden liedertafelmuziek voor mannenkoren uit de negentiende eeuw”, legt Paul van Utrecht uit. “Voor veel van die muziek geldt: onbekend maakt onbemind. Om goed en voor onze bezetting geschikt materiaal te vinden moet je dagenlang in zo’n archief gaan spitten. De muziek van recentere datum, uit de vorige eeuw, was voor ons deels ook onbekend, maar lag net wat dichter bij onze voorkeuren voor het programma.”

“Zeven vergeten medewerkers zijn achtergebleven in een kolossaal, verlaten gebouw”

De titel van het nieuwe programma en het campagnebeeld verwijzen naar de archieven waarin veel nog onbekende muziek gevonden kan worden. Zo’n archief vormt de theatrale setting waarin de muziek een rode draad krijgt. In het programma neemt Frommermann het publiek mee naar een “mythisch rijksarchief, Magazijn Hollandia, waar álle Nederlandse muziek ligt opgeslagen. Bezuinigingen eisen hun tol: de geldkraan is dicht, de deur is op slot, de bladmuziek kwijnt weg. Zeven vergeten medewerkers zijn achtergebleven in het kolossale, verlaten gebouw.”

Dat gebouw is fictief, maar verwijst nadrukkelijk naar de werkelijkheid van het behoud en onderhoud van de Nederlandse muziekhistorie in de archieven. De laatste jaren zijn onder druk van de bezuinigingen op cultuur muziekarchieven gesloten, opgeheven of ingekrompen. De Muziekbibliotheek van de Omroep, het Nederlands Muziek Instituut en het Nederlands Jazz Archief dreigden ten onder te gaan. Mattijs: “Dat gaat ons aan het hart. Het publiek heeft er vaak niet direct mee te maken, maar wij als musici hebben die archieven hard nodig om niet-ontdekt materiaal te vinden.”

Ter voorbereiding op hun programma bezochten de Frommermannen enkele van de bedreigde archieven, zoals dat van het Theater Instituut Nederland. Dat werd in 2013 door de bezuinigingen opgeheven en is nu ondergebracht bij de Universiteit van Amsterdam.

In de vlog die van dat bezoek gemaakt werd, is te zien hoe er een doos opduikt met originele arrangementen van Harry Bannink op teksten van Annie M. G. Schmidt. Twee liedjes van de componist Bannink zitten in het programma.

“Sommigen van ons zijn te jong om dat – eind jaren zestig, begin jaren zeventig – te hebben meegemaakt”, vertelt gitarist Paul van Utrecht. “Ik herinner me de muziek van Ja zuster, nee zuster van lange autoritten tijdens de vakanties. En dan met zijn allen meezingen. Aan het succes van de Banninkpodcast van Gijs Groenteman kun je zien hoe populair die muziek ook vandaag nog altijd is.”

Populair

Frommermann bestaat uit hoogopgeleide, ervaren zangers en musici met een uitgesproken kwaliteit in het klassieke repertoire. Toch ligt in Magazijn Hollandia het accent op het populaire genre. Niet zonde? “Nee, niet zonde”, vindt Van Utrecht. “De muzikale kwaliteit zit hem niet exclusief in de klassieke muziek. We gebruiken onze klassieke achtergrond om dit repertoire te doen. In het eerste deel van de vorige eeuw moesten zangers een zaal akoestisch vullen. Dat vroeg wel degelijk om een geschoolde stem.”

De vijf geschoolde stemmen en hun twee begeleiders begonnen in 2005 als gelegenheidsformatie voor een muzikaal eerbetoon aan de legendarische Comedian Harmonists. Ook in het nieuwe programma is een lied van de Duitse zanggroep rond Harry Frommermann te horen, maar dan in het Nederlands, in een hertaling.

“Veel nummers zijn een soort guilty pleasure”

Paul van Utrecht: “Jan Rot was bezig met het bewerken van het originele Duitse materiaal en zocht contact met ons. Hij wist dat wij bij uitstek de uitvoerders van dat repertoire zijn. Het is ingenieuze muziek, die niet zomaar door iedereen gezongen kan worden.” “Behalve Frommermann”, vult Mattijs aan.

‘Irgendwo auf der Welt’ stond niet eerder op het repertoire van Frommermann. Het lied over het vinden van de ware liefde via online dating heet in de hertaling heel eigentijds ‘WWWaar op het Web’.

Brandstapel

Rutger de Bekker van de Vliegende Panters stelde eerder een kerstmedley samen voor de Frommermannen en kreeg voor dit programma de opdracht om een medley te maken onder de titel ‘De Brandstapel’. Er zitten fragmenten uit heel bekende liedjes in. “Maar ik kende niet alles”, bekent Paul. “Veel nummers zijn een soort guilty pleasure. ‘Laat me alleen’ van Rita Hovink, dat is toch eigenlijk prachtig?”

Mattijs zingt een fragmentje voor in het Italiaans. “’Pazza idea’, zo heet het eigenlijk. Dat is wel iets om te benadrukken: heel veel van wat we in Nederland als typisch Nederlands, éigen repertoire beschouwen is geïmporteerd uit het buitenland en dus helemaal niet oorspronkelijk. ‘Het Dorp’ van Wim Sonneveld of ‘Laat me’ van Ramses Shaffy zijn oorspronkelijk Franse liedjes, die in een Nederlandse versie legendarisch werden.”

Spiekbrieven

De bezoeken aan de muziekarchieven die in de aanloop van Magazijn Hollandia worden gebracht leveren bijzondere ervaringen op. Mattijs vertelt hoe de mannen in Den Haag over het originele handschrift van Mozart gebogen stonden toen de archivaris ontdekte dat hij zijn witte stofhandschoenen vergeten was. “Hij had zichtbaar moeite om ons met dat handschrift een halve minuut alleen te laten. Zo’n stuk heeft een enorme waarde.”

“Gisteren in het Jazz Archief vonden we spiekbrieven van Rames Shaffy, nog uit de tijd voordat zangers een autocue op het podium hadden. Er staat boven: ‘Zing, vecht, huil etc’. En dan per regel alleen een steekwoord: ‘open gezicht’, ‘dichtgeslagen boek’. Zo bleef Shaffy bij zijn tekst. Eén van zijn liedjes zit in het nieuwe programma.” Paul: “We zeggen niet welk, maar het is een waanzinnig arrangement van Bob Zimmerman.”

Voor het kostuumontwerp was men er gezien de setting van een archief snel uit. “Het zijn klassieke stofjassen van Hands@work, gewoon uit de winkel voor werkkleding, voor iedereen te koop. Maar misschien kunnen we er merchandising van maken door er het Magazijn Hollandia-logo op te borduren?”

Magazijn Hollandia gaat op 10 april in première en is tot en met 6 mei overal in het land te zien. Zie voor de speellijst de website van Frommermann. De vlogs van Frommermann vindt u op de YouTube-pagina.