De Nederlandse Reisopera opent het nieuwe seizoen met een double bill getiteld ‘Second Love’. Het zijn twee eenakters waarin ‘verraad in de liefde’ centraal staat. De productie in de regie van Belle van Heerikhuizen overtrof al mij verwachtingen: de première was een groot succes en een absolute aanrader om een van de volgende voorstellingen te bezoeken als de Reisopera ermee op tournee gaat.

The stronger

De voorstelling begon met de korte eenakter ‘The stronger’ van August Strindberg uit 1889, getoonzet door de Ierse componist Gerald Barry. Het is een stuk voor twee vrouwen: een sopraan en een zwijgende rol voor actrice. Naar mijn smaak wil Barry wat erg nadrukkelijk laten blijken ‘modern’ te zijn door zijn sopraan bijna onmogelijke intervallen te laten zingen. Ik moest onmiddellijk denken aan Barbara Hannigan en jawel: zij vertolkte de rol van Madame X tijdens de première in 2007. Madame X is actrice en niet alleen in die rol een concurrente van Mademoiselle Y die al geruime tijd de minnares van haar echtgenoot is. Als X op kerstavond na het doen van inkopen voor onder de boom Y in haar eentje ziet zitten in een café besluit ze haar aan te spreken. De emoties lopen hoog op bij X terwijl Y bijna overdreven kalm blijft en zo nu en dan een beetje lijkt te lachen. Naar blijkt heeft Y het leven van X zo ongeveer overgenomen. Om haar echtgenoot te plezieren heeft ze tal van gewoontes van Y moeten overnemen en zelfs haar zoontje moeten noemen naar de vader van Y. Als toeschouwer ben je geneigd al snel te concluderen dat Y, die zich niet verwaardigt op de tirade van X in te gaan, de sterkste is van de twee. Maar dan kantelt het verhaal doordat X zichzelf profileert als degene die een echtgenoot heeft, een gezin, huis en haard. Dat heeft die parasitaire Y toch maar mooi niet. Die heeft een vader die Eskil heet, zij heeft een zoontje met die naam en dat telt pas echt.

Een paar citaten:

‘You are unhappy like one who has been wounded.  You are angry because you are wounded, I can’t be angry with you; no matter how much I want to be because you come out the weaker one. Everything is worthless and sterile in your hands; you can never keep a man’s love with your tulips and your passions. But I can keep it. You can’t learn how to live, as I have learned. You have no little Eskil. You are always silent? I thought that was strength, but perhaps It is because you have nothing to say! Thank you, Amelia, for all your good lessons. Thanks for teaching my husband how to love. Now I am going home to love him.’

Naar verluidt instrueerde Strindberg zijn actrice dat Madame X als de sterkste uit het stuk tevoorschijn moest komen. Het onderstreept zijn misogyne karakter of op zijn minst zijn tijdsgebonden opvattingen.

Sopraan Jessica Niles gaf een fraaie vertolking van de getergde Madame X. Met die intervallen wist ze goed raad maar vooral in de lange lijnen van haar monoloog was ze erg overtuigend. De orkestbegeleiding leunt zwaar op de inbreng van het koper dat bij vlagen tamelijk agressief klonk, precies op de juiste momenten. Soms ook zong Niles meerdere maten a capella, alsof het een gezongen toneelstuk was. En al die tijd hield actrice Jennifer Welts in de rol van Mademoiselle Y haar kaken op elkaar.

Opvallend was hoe het verschil in sociale status tussen de twee vrouwen tot uitdrukking kwam in kostumering. Madame X komt binnen in een lange witte jas die reikt tot aan de grond. Eronder draagt ze een strapless zwart broekpak met glitters. Haar echtgenoot mag haar dan wel bedriegen, ze komt in materieel opzicht niets tekort. Mademoiselle Y is gekleed in eenvoudige bruinrode jurk, ook fraai maar duidelijk minder kostbaar. Kostuumontwerper David Laport heeft er iets moois van weten te maken.

Hagar

Het toneelbeeld van decorontwerper Koen Steger heeft de vorm van een doos met puntdak. In de achterwand twee schuifdeuren waardoor zangers op en af gaan. Zodra de dames X en Y het veld ruimen via een zij uitgang komen de spelers van de tweede eenakter ‘Hagar’ al op. Er is geen onderbreking.

Door een paar rijdende kookeilanden te plaatsen wordt de ruimte omgetoverd in een restaurantkeuken. Het is de zaak van chef Abram en zijn vrouw Sarai die de zakelijke kant van het bedrijf regelt. Bram draagt werkkleding, Sarai ziet eruit alsof de stad in gaat. Sarai komt overigens pas vrij laat op. Aanvankelijk zien we alleen Abram en het dienstertje Hagar die duidelijk niet van elkaar af kunnen blijven. Iets later horen we Hagar vanachter de schuifdeuren streepjes tellen: ze doet een zwangerschapstest. Met een jubelend ’I’m expecting’ stormt ze naar binnen en als hij al maar niet reageert zegt ze: ‘I’m expecting for you to react.’

Abram houdt de boot af als Hagar het direct aan Sarai wil vertellen. Het zou de bodem onder haar bestaan doen wegvallen: nog maar een halve echtgenote en geen moeder, dat kan hij haar toch niet aandoen?

Natuurlijk weet al snel de hele restaurantstaf ervan, Sarai inbegrepen en dat leidt onherroepelijk tot de nodige problemen. Die worden verergerd doordat het restaurant net opnieuw probeert op te starten na een jarenlange crisis. Het werk is geschreven tijdens de Covid epidemie, zo dus. De eerste recensies zullen van levensbelang zijn, essentieel om uit de schulden te kunnen komen.

De recensies zijn slecht en in die opgefokte sfeer loopt alles uit de hand. Abram krijgt een woede uitbarsting en gaat zover dat hij Hagars kind verloochent. De bediende Gabriel steunt Hagar en de oude souschef Gertrude probeert Abram te kalmeren. Sarai doet ook haar zegje maar blijft toch grotendeels buiten de handeling.

Gertrude zet zichzelf per ongeluk in brand door te dicht bij een oven te staan en slechts een plotselinge sneeuwbui die het vuur dooft verhindert de totale catastrofe. Het wordt tamelijk realistisch in beeld gebracht dankzij de belichting van Tim van ’t Hoff.

Op dat moment krijgen de oudtestamentische namen een extra betekenis. Vanuit de hemel wordt ingegrepen. Een woedende Gabriel gooit Sarai, Abram en Hagar een paar bezems toe en vervloekt hen. Ruim jullie rommel maar op, ik ga naar huis. Je kan je gemakkelijk voorstellen waar dat mag wezen. Met de drie zwijgend vegende protagonisten eindigt de voorstelling.

Het libretto van ‘Hagar’ is geschreven door Eleanor Barlow en doet in termen van fraaie, intelligente zinnen absoluut niet onder voor dat van Strindbergs ‘The strongest’. Barlow heeft het welbekende verhaal uit Genesis als uitgangspunt genomen. Nu kunnen we ons met Sarai en Hagar afvragen hoe het er in huize Abram, een mythische potentaat, aan toe gegaan kan zijn toen ‘bijvrouw’ Hagar haar meester een zoon schonk. Het zette de pikorde in zijn ‘extendend family’ op zijn kop natuurlijk. We zien Hagar die voor haar recht opkomt, haar nieuwe positie erkend en bevestigd wil zien. En door een externe crisis toe te voegen heeft Barlow de gespannen situatie versneld op de spits kunnen drijven. Ik was onder de indruk van haar werk.

Hier delen uit twee scenes. Hagar en Sarai  worstelen met hun ‘geheim’.

 Scene One

Hagar:

‘‘Your Soul crept into mine.’ I quote. Like a worm in an apple. Apple of discord. Apple of hate!

You ate, and ate, and ate, and ate! She ate and she ate.

You grubbed and she grubbed. Until there was nothing left but rind’

 Scene 3

Sarai:’

My secret, like a worm in an apple.

It ate and ate, It grubbed and grubbed. Until there was nothing left but rind!

A friendship that bloomed. and a love that ran deep.

I knew all that took place, and I kept quiet in fear of…Still, the deceit played my mind.

Prevented, restrained, prevented, restrained, prevented, prevented.’

Breed palet

Componist Jan-Peter de Graaff is een eclecticus en dat levert heel mooie muziek op. In Hagar laat hij het grote orkest regelmatig onbekommerd symfonisch spelen met een breed instrumentaal palet. Naar eigen zeggen wil hij de Richard Strauss in hemzelf vrij baan geven. En dan ineens wordt het stil, bijna stil, bijvoorbeeld als Hagar haar lange lijnen zingt. Zijn mezzo wordt door hem verwend met een liefdevolle subtiele twinkelende begeleiding. Mede hierdoor weet dit personage zich nadrukkelijk te profileren tot een titelrol. Mezzo Hagar Sharvit maakte daar dankbaar gebruik van. Ze is een mooie typecast, oogt als iemand die Abram om haar vinger heeft weten te winden. Maar het zijn haar vocale en acteerkwaliteiten die haar tot de ster van de show maken: prachtig optreden.

Sopraan Alison Scherzer was een mooi afstandelijke Sarai die goed raad wist met de coloraturen die de Graaff voor haar had geschreven. Bas-bariton Liam James Karai zette Abram neer als een wat hulpeloze figuur die uit pure frustratie de zaken naar zijn hand probeert te zetten door gewoon heel kwaad te worden. Goed gezongen overigens. Tenor Glen Cunningham was vooral in zijn element als hij zich aan het einde ontpopt als de figuur die in alle opzichten hoog verheven is boven de rest. Hij heet niet voor niets Gabriel.

Vrijwel alle medewerkenden bleken te behoren tot de generatie van mijn kinderen met twee uitzonderingen: componist Gerald Barry en sopraan Fiona Kimm die ik tot mij eigen generatie kan rekenen. Vooral in het geval van Kimm is dat een speciale vermelding waard. Ondanks haar gevorderde leeftijd klonk ze als souschef Gertrude opvallend fris en krachtig. Compliment.

Belle van Heerikhuizen debuteert met ‘Second Love’ als operaregisseur. Je zou het niet zeggen: ze heeft een zeer volwassen prestatie geleverd met deze productie, zowel in de enscenering als in de personenregie. En daarmee staat haar bijdrage op gelijke hoogte met die van de Graaff en Barlow. Samen hebben ze ervoor gezorgd dat de nieuwe opera ‘Hagar’ niet slechts modern, maar vooral ook zeer toegankelijk is.

Het Noord Nederlands Orkest stond onder leiding van Lochlan Brown bijgestaan door assistent dirigent Kent Moussault wiens aandacht vooral was uitgegaan naar de geluidsbalans tussen orkest en zangers. Daar waren ze samen zeer goed in geslaagd, nergens werden de zangers door het orkest overstemd. Dat lijkt nogal vanzelfsprekend maar is helaas lang niet altijd het geval. Een aparte vermelding waard derhalve.

Er volgen nog voorstellingen in Drachten, Zwolle, Amsterdam (Carré) Apeldoorn en Maastricht. Zeer aanbevolen.

Verder kijken, luisteren en lezen

Introductie video Hagar

François van den Anker sprak in 2018 met Jan-Peter de Graaff  over de opera De Grens.