Gevangen in het web van Anansi
Hoe Anansi the stories of the world bevrijdde, een in covid-tijd gecomponeerde opera van Neo Muyanga in opdracht van De Nationale Opera, ging in november 2021 in première*. Indertijd zal een beperkt aantal bezoekers zijn toegelaten. De herneming van de door Kenza Koutchoukali geregisseerde voorstelling van afgelopen vrijdag, zou je kunnen zien als een tweede première, nu echt voor the world, want uiteraard zat het goed vol.
Als innovatieve, verbindende opera is Anansi volop geslaagd. De energie spat ervan af en ook in de zaal hing een zinderende atmosfeer. Grotendeels is dat te danken aan de dansers, bijna allemaal Junior Company van het Nationale Ballet, die ons van onze stoel blazen met onverwacht véél danswerk, virtuoze solo’s, nette koorzang (!) en uitstekend acteerwerk. Wat een duizendpoten, eh achtpoten, eh… zie de poster.
Bronmateriaal
Van de spin Anansi bestaan talloze volksverhalen, vaak ook in meerdere versies. Als basis van deze opera geldt ‘Hoe de verhalen van de Hemelgod de verhalen van Anansi werden’. In dit verhaal maakt Anansi de verhalen van de god Nyame zich eigen door diens quests te voltooien. In wezen is dit een verklaringsverhaal. Wellicht hadden de volksverhalen eerst Nyame als hoofdpersoon en later Anansi en het verklaringsverhaal biedt een soort uitleg voor deze ontwikkeling.
Maar om het nog wat ingewikkelder te maken is in een latere (Caribische) versie de Hemelgod vervangen door de Tijger, zo ook in deze opera. Daarnaast is er een soort link met koloniale onderdrukking te bespeuren: Tijger is in zijn autoriteit een antagonist geworden en niet een gerespecteerde godheid. En Anansi probeert hem clandestien een loer te draaien.
Nonchalant wordt er in deze opera alweer een stap verder gezet en is er met het verhalenpaleis sprake van een kluis voor algemene verhalen: het is nu uw verhaal en mijn verhaal wat bevrijd moet worden. Het verklaringsverhaal van de Anansi sprookjes is daarmee nog verder afgedreven. Maar ergens klopt dat wel: zo wordt er namelijk aangesloten bij de traditie dat volksverhalen steeds vrij verteld worden en mogen veranderen.
Nonchalant libretto
Het libretto waarin het toe-eigenen van de verhalen van Nyame een abstract bevrijden van algemene verhalen is geworden, mag inderdaad wel nonchalant worden genoemd. Het eerste kwartier gebeurt er niets. We zijn in de jungle. Iedereen komt samen en het feest (om wat?) barst los. Er wordt zoiets gevraagd als zijn jullie in the building, een vraag met ingesloten antwoord lijkt mij.
Toch werkt het heel aanstekelijk allemaal. Er zit zo’n enthousiasme en energie in de lucht, dat ook bij mij het verstand op nul gaat en ik glimlachend het gespring en getrommel over me heen laat komen. De hele opera door wordt Engels, Nederlands en straattaal door elkaar heen gegooid. Wie glimlacht daar niet bij? De voorstelling zit vol met niet-Westerse elementen. Dat werkt bevrijdend en verbindend. Zie ook mijn recensie van Oum**, laatst in het Opera Forward Festival.
Op een gegeven moment is het duidelijk dat Anansi (Thando Mjandana) vier quests moet doen voor antagonist Tigri (Frederik Bergman). Het verhaal krijgt dan vorm. Er moeten vier gevaarlijke dieren gevangen worden. Zo’n verhaal valt wel te volgen, de ingewikkelde relatie met het bronmateriaal vergeet ik maar. Dus kom maar door, denk ik.
Afwisselend treden de slang (Martin Mkhize), een groep horzels (van wie meerstemmig zingend Sabra El Bahri Khatri, Liza Lozica en Vanel Djoko), de luipaard Sisa (Carla Nahadi Babelegoto) en de mysterieuze prinses Vixen (Claron McFadden) naar voren, de laatste bleken we al gezien en gehoord te hebben in de opening. Met een list worden de meeste dieren gevangen.
Heel opmerkelijk hoe het libretto steeds over de clue heen lijkt te stappen. Als je denkt: ‘nu wordt dat dier klemgezet’, barst er één of andere dans los en is het onduidelijk welke list er nu eigenlijk werd uitgespeeld. Het nonchalante libretto vond het blijkbaar niet belangrijk genoeg om het uit te leggen. Of misschien ben ik wel niet slim genoeg. (Hoe de slang werd gevangen, kan ik enigszins reconstrueren, maar de horzels? Iets met een jerrycan, verder kom ik niet.)
Over slimheid gesproken, in deze versie is ook Anansi niet per se het slimme personage. Het is zijn vrouw Makuba, gespeeld door de prettig beluisterbare Katia Ledoux, die de slimme plannen uitdenkt en voorkomt dat Anansi alsnog door Tigri wordt ‘genakt’. Even lijkt de driehoek Anansi-Tigri-Makuba op Figaro-Almaviva-Susanna uit Le Nozze. Maar even later is de associatie weer verdwenen.
Voor als u het nog niet doorhad: het zorgeloze, vrolijke en chaotische libretto van Maarten van Hinte heeft de hele voorstelling een glimlach bij mij teweeg gebracht.
Aanstekelijke compositie
Neo Muyanga is de goede componist voor het libretto van Van Hinte. Bijna de hele voorstelling hebben we hetzelfde tempo, relaxed gedirigeerd door Lochlan Brown. (Ja, soms is er een vrije onderbreking door DJ of slagwerk, maar die stukken bedoel ik niet.) Hetzelfde tempo? Dat klinkt flauw, maar werkt mega-aanstekelijk. Elke keer dat het verhaal weer verder kabbelt horen we datzelfde lome marstempo. Het heeft zo bijna iets hypnotiserend.
Muyanga laat de strijkers dan ook vaak de maat tokkelen. Rond de trage puls zitten de achtsten en eventuele zestienden, maar het overzichtelijke blijft. Het is nonchalant pootje lichten deze avond. (Acht pootjes.)
Prachtig worden de blazers ingezet, als een soort magische gloed op wat de strijkers hebben neergezet. Er zijn mooie effecten met de harp. En in de sopraan van McFadden wordt digitaal een soort echo gelegd. Qua klankkleur is de voorstelling zowel toegankelijk als innovatief. Ook de lichtcompositie is adembenemend (Mike den Ottolander). Pas aan het eind van de voorstelling komt er wat decor tevoorschijn. Het licht neemt feitelijk de rol van decor over. Er wordt in al zijn gelaagdheid een oerwoud, rivier en paleis mee gebouwd. Een verbluffende innovatieve greep. Het vernieuwende aspect van de voorstelling maakt deze niet alleen leuk, maar misschien ook belangrijk voor de ontwikkeling van opera.
Dansers
Wie ons echt overhaalt de knop om te zetten, te stoppen met puzzelen en van dit alles te genieten, dat zijn toch wel de dansers. Bijna de hele voorstelling voorzien zij van beweging (choreografie: Shailesh Bahoran), wat een instudeerwerk moet dat zijn geweest! Tussendoor komen er spontane solo’s. Ze zingen, ze acteren, ze skeeleren rond als horzels… de avond kan niet meer stuk.
Als verstokte operaliefhebber ben ik op die manier slim ingepakt door deze eclectische bende. Mijn bezwaren (versterkte opera!) liggen al ergens op de bodem van de rivier. Ik ben gevangen in het web van Anansi.
Verder kijken, luisteren en lezen
Video Trailer Hoe Anansi the stories of the world bevrijdde
De auteur
