Een schokkende gebeurtenis op een middelbare school, die tien jaar eerder had plaatsgevonden, komt op heftige wijze naar boven in de herinnering tijdens een vrolijk gestemd bruiloftsfeest. Een ogenschijnlijk simpel gegeven dat op spannende wijze wordt verteld in de nieuwe opera Innocence van de Finse componiste Kaija Saariaho.

Het Festival d’Aix-en-Provence had de wereldpremière van Innocence vorig jaar al voorbereid, maar de uitvoeringen werden door de coronamaatregelen afgelast. Met vier voorstellingen kon dit jaar het verhaal over de traumatische gevolgen van een zogeheten school shooting alsnog tot leven komen.

De Finse schrijfster Sofi Oksanen ontwikkelde het libretto, dat vervolgens door Aleksi Barrière in een meertalige zangtekst werd overgezet. De titel Innocence kan zowel Frans als Engels worden uitgesproken. Dankzij Arte Concert werd het werk tijdens de derde uitvoering op 10 juli in het Grand Théâtre de Provence door middel van een streaming op het internationale platform gezet.

Filmische close-ups

Innocence, onschuld, of juist schuld, daar draait het om in een feest dat ontspoort in een drama. De dreigend donkere klanken van de vrij lange orkestrale inleiding voorspellen niet veel goeds. Als het doek opgaat, bieden overeenkomstige beelden een aantal jonge mensen die ongelukkig terecht zijn gekomen in hun leven. Maar dan draait, ook letterlijk dankzij wendbare podia, het zicht op de viering van een huwelijk tussen een Roemeense bruid en een Finse jongeman. Zij hebben het geluk in hun leven wél gevonden. Maar schijn bedriegt.

Toeval laat niets heel van de optimistische toast die de vader van de bruidegom uitbrengt. De moeder uit echter de onrust die zij in zich voelt. Met een opgewonden zangstem drukt zij ongeloof uit dat in haar familie het geluk toch tot ontwikkeling kan komen (krachtig vertolkt door Sandrine Piau).

De met allerhande slagwerk doorspekte muzikale onderstroom begeleidt de aandacht naar een vrouw die als serveerster de hapjes en drankjes opdient. Dankzij de camerabeelden kijk je als beeldschermtoeschouwer direct in haar ogen, die ongeloof en wantrouwen uitdrukken. Gaandeweg ontwikkelt de voorstelling van de opera zich door de geraffineerde cameraregie tot een film met schitterende close-ups en spannende beeldwisselingen die een toeschouwer in het theater moet missen.

De serveerster in kwestie blijkt de moeder te zijn van een slachtoffer van de schietpartij op een school. Door de naam van de bruidegom beseft zij dat zijn oudere broer destijds tien studenten en een lerares in het wilde weg heeft vermoord, onder wie haar dochter Marketa. Met snelle dialogen en terugblikkende scènes op wat zich tien jaar geleden afspeelde, ontrolt deze opera als een spannende thriller van een realistisch verhaal dat helaas overal in de wereld plaatsvindt. De meertaligheid onderstreept dat.

Farahani valt op

De personages zijn gemodelleerd naar voorbeelden uit de werkelijkheid. De bruid leeft dusdanig in een wolk van geluk dat zij de waarheid niet wil zien. De Nederlandse sopraan Lilian Farahani zingt de mooie partij die componiste Saariaho voor haar schreef met elan. In een lang arioso waarin zij haar uiteindelijke vertwijfeling over de gebeurtenissen uit, blijkt Farahani’s internationale kwaliteit.

Haar minnaar, de Finse tenor Markus Nykänen, is vooral een stoere partner. Hij blijkt in zijn tienertijd als bewonderaar van zijn oudere broer mee te zijn gegaan in diens sadistische en anarchistische gedachten en praktijken. Die schuldige houding breekt hem op als hij zich verantwoordt in een heftig relaas tegenover zijn ouders en bruid.

De focus in de opera ligt echter bij de serveerster. Zij onthult beetje bij beetje de voorgeschiedenis. Zij herbeleeft het verlies van haar dochter Marketa, scènes waar Saariaho inkervende muziek bij schreef. Magdalena Kozená zingt en acteert op grandioze wijze haar kwellende gevoelens over het feit dat haar dochter nooit een huwelijk kon aangaan, terwijl dat wel gegund is aan de bruidegom en zijn bruid. Door de close-ups van haar gezicht in de cameraregie wordt haar trauma onontkoombaar op de kijker overgedragen. En de daarbij gecomponeerde klankblokken krijgen alle denkbare expressie in het spel van het London Symphony Orchestra onder leiding van Susanna Mälkki.

Ontredderd

De inbeelding van de serveerster is zo sterk dat zij haar dochter ‘ziet’. Op geraffineerde wijze brengt de librettiste haar in het spel. Om haar buiten-realistische verschijning te kenmerken, schreef Saariaho voor die rol een soort volksmuziek die door Vilma Jää, gespecialiseerd in Finse folksongs, met hoge, snerpende stem wordt uitgevoerd. In de ouverture laat Saariaho in een vioolsolo al een fragmentje klinken. De keuze voor zo’n stemtype is uiteraard riskant, want bij volgende producties kun je niet zonder zo’n zangeres. Jää is ook als persoonlijkheid een echte engelachtige figuur.

Aangrijpend wordt het verhaal op het moment dat de overlevende lerares (emotioneel gezongen door Lucy Shelton) zich afvraagt waarom zij geen alarm sloeg toen zij erachter kwam dat een student met vreemde plannen rondliep. En de overlevende studenten verwijten de autoriteiten laksheid om extremisme onder de jeugd aan te pakken. Wel mooie woorden op herdenkingsbijeenkomsten, bloemen en stille tochten, maar daar blijft het bij.

Heel langzaam onthult het libretto dat ook in eigen kring de schuld moet worden gezocht. Eén van de studentes, Iris, was als vriendin van de schutter deelgenoot in diens zwarte wereld. En de populaire Marketa wist met eigengemaakte songs de emoties flink aan te wakkeren bij haar medeleerlingen. Door middel van felle accenten zet Saariaho markeringen in het drama, dat eindigt in een ontredderd slotbeeld.

Regisseur Simon Stone laat de vijf bedrijven zonder pauze in iets minder van twee uur vloeiend in elkaar overlopen. De scènes sluiten naadloos op elkaar aan dankzij hoger en lager gelegen speelplateaus, die voortdurend roteren. De strakke vormgeving is van Chloe Lamford. Als toeschouwer volg je het ademloos als een filmisch epos. Hoe de ervaring zal zijn in de zaal, zal pas over minstens één seizoen blijken als medeopdrachtgever De Nationale Opera de productie overneemt. De gestreamde versie van deze meesterlijke productie blijft nog geruime tijd op Arte Concert voorhanden.