Intense en aangrijpende opera Brodeck.
Oorlog is geen vreemd thema voor een opera, maar veel verder dan overwinningskoren met trompetgeluiden en tromgeroffel, het gevoelig bezingen van heldendaden en opofferingen gaat het vaak niet. Oorlogsverslaggeving en vooral de terugblik op de oorlog is veel te confronterend en heeft niet voor niets weinig ‘muzikaals’ in zich. Toch moeten deze verhalen ook verteld worden en de recente en actuele geschiedenis biedt daar helaas nog steeds genoeg stof voor.
Met de wereldpremière (of zoals ze in België zeggen,’ wereldcreatie’) bij Opera Ballet Vlaanderen van zijn opera Brodeck kiest de Belgische componist Daan Janssens bewust voor een confronterend verhaal over ‘oorlog, xenofobie en herinnering’, dat gebaseerd is op Het verslag van Brodeck (Le Rapport de Brodeck) van de Franse schrijver Philippe Claudel uit 2007. Brodeck is geen muzikale illustratie van Claudels roman, maar wel een mooi voorbeeld hoe een aangrijpend verhaal met zijn beklemmende sfeer, verscheurende emoties en donkere schaduwen uit het verleden, zijn weerklank in de muziek van gelijke intensiteit en zeggingskracht kan vinden.
Heden en verleden
Op het eerste gezicht lijkt de opera een caleidoscoop van flashbacks, maar de afzonderlijke episodes vormen een slinger van herinneringen die zich steeds breder uitvouwt. Ze beginnen als Brodeck (Damien Pass) als vierjarige wordt geadopteerd en in een bergdorpje terechtkomt. Dat hij een buitenstander is en blijft, wordt duidelijk als hij uitgeleverd wordt tijdens de verplichte zuivering van het dorp. Door vreemdelingen te verwijderen hoopt het dorp zijn veiligheid te behoeden.
Als de oorlog voorbij is, wil iedereen alles zo snel mogelijk vergeten. Totdat de Anderer (een heel bijzondere rol van de acteur Josse De Pauw) verschijnt, die alleen al door zijn aanwezigheid weerstand oproept. Hij is een doorn in het oog van iedereen: hij praat anders, hij kleedt zich anders en wat het allerergste is – hij tekent. Zijn portretten verraden veel meer dan de dorpelingen lief is; hij wakkert de herinneringen aan die iedereen het liefst wil vergeten. Wat er met de Anderer uiteindelijk gebeurt, daar gaat de opera verder niet op in. De bebloede paardenkop, die uit een door bloed doordrenkte zak werd uitgehaald en aan een touw gehangen, maakt alle woorden overbodig. Niemand laat los wie het paard en de ezel van de Anderer heeft vermoord om de vreemdeling af te schrikken. Het dorp zwijgt.
Ook de gebeurtenissen uit de voorbije oorlog worden in het dorp uit alle macht vermeden, diep in het geheugen verstopt en bedekt met woorden over onmogelijke keuzes en het hoge doel van redding van het dorp. Het is nog steeds moeilijk om onder ogen te zien waar de gemaakte keuzes toe leidden.
Het is uitgerekend aan Brodeck om het verslag te schrijven dat duidelijk moet maken dat het dorp wat betreft de dood van de Anderer geen blaam treft. Niemand moet de schuld krijgen, net zoals in de oorlog. Er is niet één concreet iemand die verantwoordelijk is voor het uitleveren van Brodeck, zijn jaren in het concentratiekamp en voor wat er met zijn vrouw is gebeurd. Alles werd gezamenlijk gedaan, eensgezind, in stille toezegging, als één dorp en één groep mensen die met overleven bezig was. Iedereen keek weg, niemand zei een woord, iedereen draagt een collectieve schuld met zich mee en niemand is verantwoordelijk.
Brodeck wordt gevraagd om alleen de feiten te vermelden, maar hij schrijft ook zijn persoonlijk verhaal. Beide onthullen ze veel te veel van wat iedereen het liefst zou willen vergeten. Niemand zit op zijn verslagen en de waarheid te wachten. Dat helpt Brodeck om zijn eigen keuze uiteindelijk te maken en het dorp te verlaten.
Het verhaal van Brodeck gaat wellicht over een fictief Frans dorp, maar het kan net zo goed ergens anders gebeuren, ook vandaag, terwijl we naar het nieuws luisteren of kijken, in elk oorlogsgebied en een conflictsituatie. Er worden keuzes gemaakt die levens verwoesten, waarbij het meedoen of wegkijken vaak op hetzelfde neerkomt.
Intens en aangrijpend
Muzikaal gezien gebeurt er in Brodeck ontzettend veel, maar de luisteraar moet geen uitgebreide aria’s, duetten of koorscenes met pakkende melodieën verwachten. De muziek van Daan Janssens is krachtig, emotioneel geladen en zeer op sfeertekening gericht. Ze is opgebouwd uit enorm sterke klankgolven die als wassend -en wegebbend tij in alle klankregisters rijzen en dalen. Er zit enorme kracht in een massieve klank van koperblazers, het exploderende geroffel van slagwerk en een lange nagalm van de gong. Tegenover het stollen en plonzen van geluid staan breekbaarheid en doordringendheid van xylofoon en marimba en snijdende klanken van trillende vioolsnaren die door merg en been gaan.
Het klankpalet is veel rijker dan alleen donker, huiveringwekkend en onheilspellend; het lijkt in staat alle gevoelens en emoties weer te geven. Er is altijd een zekere onderstroom in de muziek aanwezig, die medebepalend is voor de veranderende sfeer van het verhaal. Ook zijn er duidelijke leidmotieven die bij bepaalde personages horen en zelfs verwijzingen naar Tosca, Wozzeck, Chopin en Strauss. In de aria’s en recitatieven treedt het Symfonisch Orkest Opera Ballet Vlaanderen onder leiding van Marit Strindlund vaak op de achtergrond, wat monologen en dialogen een extra kracht verleent. Soms is het niets meer dan een lang aangehouden donkere klank van lage koperblazers of een dunne klank van strijkers die de zangers veel ruimte geeft om hun partij te kleuren en zelf in te vullen. Het vocale ensemble is zonder uitzondering uitstekend, met mooie dramatische rollen voor onder anderen Damien Pass (Brodeck), Elisa Soster (Emélia), Helena Rasker (Fédorine), Thomas Blondelle (Göbbler/Peiper), Werner Van Mechelen (Orschwir), Tijl Faveyts (Büller/Ulli) en Kris Belligh (Schloss). De solisten zingen beheerst en ingehouden, maar elke emotie blijft intens en voelbaar. De tegenstellingen tussen de beschreven gebeurtenissen en onverstoorbare houding van het Koor van Opera Ballet Vlaanderen en het Kinderkoor Opera Ballet Vlaanderen zijn indrukwekkend (koorleiding repsectievelijk Jan Schweiger en Hendrik Derolez).
Gebeurtenissen in real time
Ook visueel is Brodeck ontzettend sterk. De door de regisseur Fabrice Murgia en scenograaf Vincent Lamaire, gekozen donkere kleuren en gedempt licht, samen met de kunstwerken van Esther Glück en de kostuums van Clara Peluffo Valentini, benadrukken de grimmige sfeer, de achterhoudende houding en de gezamenlijke poging om iets te verstoppen. En dat is terwijl er altijd de camera’s zijn aanwezig die Brodeck, de Anderer en dorpelingen filmen zodat alle emoties – of de afwezigheid ervan – uitvergroot in beeld komen. Het heden en het verleden zijn nooit ver van elkaar, de samenhang van de gebeurtenissen wordt nogmaals duidelijk door het draaiende podium en een doorzichtige doek, die meerdere lagen van het verhaal als het ware naast elkaar plaatsen.
Brodeck is zeker geen opera waarna je na afloop neuriënd en fluitend naar huis gaat. Het is er een die je niet loslaat. Het is beklemmend, donker en zwaar, maar ook confronterend. Dit is het verhaal dat verteld moet worden en dat doen Daan Janssens en Opera Vlaanderen op de manier die alle Brodecks en de Anderers uit alle tijden recht doet.
Verder kijken en luisteren
Hier de video tailer van Brodeck.
Video over de wereldcreatie van Brodeck met o.a. Helena Rasker
Componist Daan Janssens en dirigent Marit Strindlund over Brodeck
Josse de Pauw over zijn rol als Anderer.
De auteur
