Sinds enige jaren presenteert De Nationale Opera het Opera Forward Festival (OFF). Dit jaar was het thema van de achtste editie ‘(0n)verantwoordelijkheid’ en dat leverde onder  Niels Nuijten als (adjunct-)artistiek leider een gevarieerd festival op met enkele verrassingen en paar teleurstellingen.

Er waren twee grote zaal producties, (Oedipus Rex/Antigione en The Shell Trail).  De Spoken Word X OFF sessies leverden kleine juweeltjes op en een aantal opera’s of muziektheaterwerken door studenten van de Academie voor Theater en Dans, het Conservatorium van Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam. (OFF Labs: The Carousel, Rex revisited ) waren wisselend van kwaliteit.  From Shadows door studenten in hun laatste jaar van  ‘Re:master Opera’,  was een installatie in het Noodtrappenhuis die het gehele festival te zien en te beleven was. Een verrassend hoogtepunt was de voorstelling door de leden van de Opera Studio, (The Four Note Opera). De discussiesessies rond het thema van festival waren mer of minder interssant, kortom, het was een vol programma.

Opera en experimenten

Oedipus Rex van Stravinsky is in dit geheel de meest traditionele opera, zij het dat het werk ook geen standaard opera is, maar een opera-oratorium, dat in de regie van Mart van Berckel ook precies tussen die twee genres zijn weg baant. Gecombineerd met een nieuw ballet van choreograaf Nanine Linning, met  een grote rol voor het vrouwenkoor van de Nationale Opera naast de dansers van Het Nationale Ballet, op muziek van Samy Moussa, was de productie het minst controversieel van alles wat er in OFF geboden werd.  Franz Straatman schreef er over in zijn recensie.*

Aan de andere kant van het spectrum waren twee beeldschone Spoken Word X OFF voorstellingen verrassend mooi. De in Nederland woonende Indonesische sopraan Marlina Deasy Hartanto (met een traditioneel Indonesisch lied in ‘operajas’) en de Molukse spoken word artiest Djé-rimo (in een ode aan moeder aarde) vormden met violiste Celeste Engel en een elektronische soundtrack een bijzonder ensemble, waarin alle stijlen heel mooi bij elkaar kwamen en de moeder én moeder aarde centraal stonden.

Ook in de tweede spoken word uitvoering werden stijlen, instrumenten en stemgebruik gecombineerd en ook hier was het klimaat, de aarde en meer specifiek, de zee in verscheidene facetten het onderwerp. Paul van Vliet zong al in 1971 (!) in een lied dat hij de ‘zee had gesproken, die hem vertelde dat hij moe was.’ In teksten en klanken die door klassieke zangeres Nienke Nasserian en spoken word artieste/zangers LEO gezongen en gesproken werden, was de zee er ook slecht aan toe en stond het begrip stilte letterlijk en figuurlijk voor alles wat er niet goed gaat op aarde. Het was ook hier een geslaagde versmelting van stijlen, waarbij de grenzen van opera werden opgezocht en gevonden.

Studio Boekman

In de zogenaamde Labs: The Carousel  voorstellingen werden meerdere korte werken van studenten getoond. Daarin was het duidelijk dat onderzoeken en experimenteren tot heel verschillende uitvoeringen kunnen leiden; meer en minder geslaagd, van glasheldere vertellingen tot aanzienlijk minder eenvoudig te doorgronden ideeën van jonge makers, gestileerd of rommelig vormgegeven korte opera’s of theater met muziek, allemaal in de nieuwe Studio Boekman. Alleen al het feit dat deze vernieuwde studio er nu is, belooft veel voor de toekomst. Er is binnen De Nationale Opera in letterlijke- en figuurlijke zin ruimte voor probeersels en die mogen bij eenmalige projecten blijven of juist doorgroeien. Net zoals Florence in de 16^de eeuw een speelplaats was voor nieuwe muziekvormen en daarmee de bakermat werd voor wat wij nu ‘opera’ noemen, zo kan de studio aan de Amstel een broedplaats worden waar opera voor de toekomst in het ‘nu’ gecreëerd kan worden.

The Shell Trial

In zeker zin is The Shell trial een voortvloeisel uit deze gedachte. De makers en uitvoerders hebben geëxperimenteerd, hebben opera op een geheel eigen wijze vormgegeven en een haast onmogelijk groot thema als klimaatverandering een centrale plek in het OFF gegeven. Het thema van (on) verantwoordelijkheid kwam confronterend over het, soms zeer felle, voetlicht. In hoeverre zijn wij allemaal verantwoordelijk en dus ook schuldig aan de klimaatproblemen? Ook al wisten de bazen van Shell al in de jaren zeventig waar het toenemende gebruik van fossiele brandstoffen toe zou leiden, de klemmende vraag was ‘Wat hebben jullie gedaan?’ Een vraag die meerdere malen door verschillende personages in de voorstelling werd gesteld.

Ellen Reid componeerde een sterke opera op het soms te veel in herhaling vallende libretto van Roxie Perkins. Manoj Kamps had de muzikale leiding, en hen is ook co-creator. Regie en vormgeving kwam uit de breinen en handen van broer en zus Gable Roelofsen en Romy Roelofsen (Het Geluid). Zoals het consumentengedrag en de wens naar meer in de opera aan bod komt, geldt het ook voor de enscenering; soms is minder echt meer.

Maar de vocale bijdragen van alle solisten waren geweldig. Speciale vermelding voor transartiest Ella Taylor als de The Activist, met hun stralende, knallende sopraanstem en de non-binaire Jasmin White die met hun diepe mezzo stem een indrukwekkend kleuren pallet ten toon spreidde als The Historian. In de cast zonder zwakke plekken vielen Nikki Treurniet als The Elementary School Teacher en Alexander Jong als The Pilot meer dan positief op. (Alexander maakt vanaf volgend seizoen deel uit van de Opera studio in Lyon).

Door enkele ongelukkige omstandigheden was er op de première van The Shell Trial geen recensent van Place de l’Opera aanwezig, dus een volledig recensie ontbreekt helaas.

Dé verrassing

The Four Note Opera van componist Tom Johnson was dé verrassing voor mij van het festival. Een opera die werkelijk uit slechts vier noten is opgebouwd die in alle mogelijke combinaties door vier hoofdrol zangers (en een stervende bas!) gezongen worden, lijkt een bizar gegeven voor een opera. En dat is het ook, maar wat een plezier was het om dit werk door leden van de Opera Studio te horen en te zien. Een slimme regie van Kenza Koutchoukali wist precies de juiste toon te raken; in tegenstelling tot The Shell trial was niets te veel of te weinig.

Genoeg gein, zonder plat te worden, genoeg aandacht voor elk detail, net genoeg decor en theatraliteit en dat allemaal voorbeeldig uitgevoerd door sopraan Sophia Hunt, alt Martina Myskohlid,  (‘..maar ik ben een mezzo’), tenor (‘..ik heb maar één aria..’)  Salvador Villanueva, bariton Georgiy Derbas-Richter en de bas  Mark Kurmanbayev, die na een paar zinnen doodgestoken wordt, maar de rest van voorstelling geestig blijft verschijnen.
Daarnaast was de muzikale leiding in voortreffelijk handen van pianist  Daniel Ruiz de Cenzano Caballero. De vier noten vormden een sprankelend juweeltje.

Meer juweeltjes

Ook een juweeltje was het recital van sopraan Elenora Hu met pianist Amy Chang. In het programma Mad Woman, met een keur aan liederen en een spectaculaire aria tot slot, liet Hu haar vocale, maar ook haar droogkomische talent horen en het was een genot.

Ook de studenten van DNOA verzorgden een concert. Sopranen Hannah Gries, Thalia Cook-Hansen, Elisa Maayeshi, mezzosopraan Sterre Decru en tenor Henrik Enger Holm voerden samen met elf leden van het Nederlands Kamerorkest werken uit van Jasmine Karimova, Béla Braack, José Nuno Dias, Miranda Mehmet, İlhan Gazioğlu en Catharina Clement.

Er was een performance van Kate Moore, die van Nederland naar Ierland liep en de natuur bezingt en bespreekt met behulp van haar lier. Er werd op de openingsavond op Techno opera gedanst tot in de kleine uurtjes en er waren ontspannen after-parties in De Nationale Opera& Ballet.

Toekomst

OFF had tien dagen lang de deuren opengegooid voor eenieder die kennis wilde maken met opera, of voor de gevestigde orde van operabezoekers die zich wilde laten verrassen.

Of er daadwerkelijk voor ieder wat wils was is de vraag, maar daarvoor bestaat dit festival ook niet. Het festival wil vooruitkijken, nieuwe wegen ontdekken, dan wel inslaan. Natuurlijk mag er in de vele experimenten best eens een plank (flink) misgeslagen worden, want in de opzet gaat het om de zoektocht naar nieuwe vormen, nieuwe makers, nieuwe uitvoerders, die allemaal op hun eigen manier het genre opera invullen. In ieder geval hoorden we van Sophie de Lint dat 31 % van de bezoekers van OFF onder de 35 jaar oud was en er een groot nieuw publiek op het festival was afgekomen.

Het programma voor het Opera Forward Festival, evenals het gehele seizoen 24-25, is ook bekend en kunt u volgende week hier op Place de l’Opera vinden.

Oedipus Rex/Antigone is nog te zien op  20 en 24 maart. Er zijn nog enkele kaarten voor woensdag.

The Shell Trial is nog te zien op 19 en 21 maart.

Verder lezen, luisteren en kijken

*Hier recensie van Oedipus Rex/Antigone

De trailer van Oedipus Rex/Antigone

Trailer van The Shell Trial

Video van het kwartet uit The Four Note Opera