Leben? oder Theater? kleurrijk muziektheater
Met kleurrijke gouaches in uitvergrote afbeeldingen als achtergronddecors toont de voorstelling Leben? oder Theater? het wonderbaarlijke leven van de Duitse kunstenares Charlotte Salomon. Zij was nog maar 26 jaar toen zij in Auschwitz in 1943 werd vergast.
Charlotte schilderde en tekende al heel lang (ze ging ook naar de kunstacademie). Toen ze 22 was kwam ze erachter dat ze haar hele leven voorgelogen was over de dood van haar moeder. Haar moeder was niet aan de griep gestorven, maar aan zelfmoord.
Annechien Koerselman stelde op verzoek van twee muziektheatrale groepen, de zangeressen van Wishful Singing en het instrumentale ensemble But What About, een libretto samen gebaseerd op de meer dan 800 gouaches en op haar teksten. Salomon tekende niet alleen op bonte wijze de spanningen in haar leven als opgroeiende vrouw, en de getroebleerde relatie met haar familie, maar zij schreef er ook teksten over. Charlottes werk is een theatrale beeldbiografie, theatraal omdat zij speelt met illusie en realiteit, zo betoogt librettist Koerselman in de programma toelichting.
Jaren 1920
Muziek nam een belangrijke plaats in in haar belevingswereld zoals blijkt uit haar motto ‘Leben Oder Theater’ op de kaft van haar tekenboek. Zij noteerde tussen haar gouaches allerlei bekende melodieën, zoals de opening van het slotkoor uit Beethovens Negende symfonie, liederen van Schubert, Von Weber, en ook van Charles Trenet.
Zelf noemde Salomon haar werk een Singespiel, een term die o.a. Bertold Brecht en Kurt Weill voor hun muziektheatercreaties eind jaren 1920 gebruikten.
Componist Steven Kamperman haakte in zijn muzikale omkleding van het libretto aan bij zowel het Berlijn van voor 1933, en hij verwerkte de melodie suggesties van Salomon. Af en toe leek het: herkent u deze melodie. De twee sopranen en twee alten van Wishful Singing dragen hun teksten half zingend, half sprekend voor, in een luchtige, ritmisch prikkelende stijl die doet denken aan het Duitse muziektheater en de cabarets van voor 1933. De quasi echtheid van de scène werd onderstreept doordat alle tekst in het Duits is. De Nederlandse boventiteling is daarbij zeer behulpzaam.
Jazzy
De vier zangeressen van Wishful Singing, Anne-Christine Wemekamp, Maria Goetze , Stella Brüggen en Marjolein Stots, werden omspeeld met jazzy-achtige klanken door Wilco Oomkes accordeon, en Vincent Martig die klarinet en bas klarinet bijvoegt, samen het ensemble But What About. En zij acteren ook. Een speciale rol heeft Benjamin de Boer op contrabas, en ook zingend en acterend. Opvallend was bij de première in het Amersfoortse theater De Flint de uitstekende uitspraak van het Duits.
Annechien Koerselman heeft in haar libretto de figuur van Charlotte gesplitst: zowel in een dubbele rol als jong meisje en een dubbele rol voor de volwassen vrouw. De laatste begeleidt haar jongere alter ego in de verwerking van allerlei gebeurtenissen in hun leven. De jonge Charlottes gaan gekleed in blauwe jurken, verfkwasten in de hand, terwijl de oudere vrouwen in een blauw pak lopen, en ook penselen vasthouden. Dat is nog wel te volgen, maar er zitten meer personages in het spel: zowel de grootvader en grootmoeder, de vader en de moeder en twee andere familieleden. De rollen van die vrouwen worden door dezelfde zangeressen ingevuld.
Verwarrend
Ik raakte bij de première in Theater De Flint in Amersfoort meermaals verward in het toneelgebeuren. Ook doordat de muzikanten spelend, zingend en acterend de mannelijke karakters invulden. Dat deden zij met overtuigende inzet, waarbij Wilco Oomkes de angstwekkende figuur ‘Oorlog’ uitbeeldde met luid Nazi geschreeuw. Hij is de zwarte kant van het Duitsland vanaf 1933, waar Charlotte juist naar vrijheid snakt.
Een belangrijke rol heeft bariton Florian Just. Zijn personage Amadeus Daberlohn is gebaseerd op een vriend van Charlotte, genaamd Alfred Wolfsohn. Zijn karakter heeft wat meer gewicht gekregen in het libretto. Hij treedt op als mentale coach voor de zoekende Charlotte. Hij is tevens haar minnaar. Florian Just heeft een mooie, volle stem om zijn echte zangpartij te laten uitkomen.
Voortreffelijk Wishful
Dankzij de geweldige vocale en acteer kwaliteiten van de Wishful Singing groep, befaamd geworden door programma’s met gregoriaanse muziek in samenwerking met Herman Finckers, is deze productie over het leven en het werk van Charlotte Salomon een aanrader. Bovendien krijgt de toeschouwer een mooi overzicht van de kleurrijke fantasieën van kunstenares.
Verder kijken, luisteren en lezen
In 2020 schreef François van den Anker over de Cd What about Mary van Wishful Singing.
De auteur
