Tijdens Operadagen Rotterdam 2019 presenteren twee ondernemende Nederlandse zangeressen hun programma. Florien Hilgenkamp (UNLOST) en Bauwien van der Meer (Fantastic Women) bedachten en produceerden hun eigen voorstelling. Over hoe dat ging en over de verhouding tussen hun artistieke en productionele werk vertellen ze in een tweeluik. In deel 2: Bauwien van der Meer.

“Het is begonnen met verontwaardiging”, vertelt Bauwien van der Meer. “Het was 2017, Donald Trump was gekozen als president en in de Tweede Kamer werd Thierry Baudet beëdigd. Die had geschreven dat een vrouw die ‘nee’ zegt niet serieus te nemen is. Ik ben gaan lezen en me erin gaan verdiepen. Ik ontdekte tot mijn schrik dat Nederland naar de vijftiende plaats was gezakt in het jaarlijkse Global Gender Gap Report. In die rapportage wordt de gendergelijkheid gemeten op het gebied van positie en inkomen. Inmiddels zijn we nog verder gezakt op die lijst.”

Bauwien kwam in actie. “Ik wilde iets doen. Ik wist niet meteen wat, maar: ik kan zingen.” Ze ging aan de slag en bedacht het programma Fantastic Women. Het werd, zoals het op de website wordt omschreven, “een gedeconstrueerd liedrecital waarin sopraan Bauwien van der Meer en pianiste Caecilia Boschman een plaats voor zichzelf claimen, voor de tien vrouwen die de muziek in deze voorstelling schreven en voor alle vrouwen wereldwijd”.

De ambitie was groot: voor het programma zouden tien vrouwelijke componisten elk een lied componeren over wat het voor hen betekent vrouw te zijn. “Hoe leven en werken zij, hoe is het om moeder te zijn, de vrouw van, componist, artiest, een seksueel wezen? Hard of zacht, serieus of grappig, boos of bang, ruw of teder?” Die vragen gaf Bauwien haar componisten mee. “Ik vroeg ze om liederen die hun een stem geven, die vrouwelijkheid een stem geven.”

“De woede die ik voelde gaf veel energie”

Bert Palinckx, artistiek directeur van het festival November Music, waar later de première zou plaatsvinden, reageerde enthousiast en dat was de aanleiding om het idee door te zetten. Bauwien wilde componisten uit binnen- en buitenland, maakte voor het eerst een begroting en vroeg mensen om het bestuur van haar stichting te vormen. Ze verstuurde subsidieaanvragen aan onder meer het Fonds Podiumkunsten en naar de Eduard van Beinum Stichting. Die beijvert zich voor de uitvoering van werken van internationaal vooraanstaande componisten door Nederlandse professionals.

Calliope Tsoupaki en Annelies Van Parys werkten mee met bestaand werk en onder anderen Kate Moore, Barbara Okma en Yiran Zhao schreven speciaal voor Fantastic Women composities. Bauwien legt uit hoe dat gaat: “Je sluit een contract waarin staat voor welke datum het lied er moet zijn, dat het alleen voor piano en zang moet worden gecomponeerd en hoe lang het mag worden.”

Ze kende een aantal componisten persoonlijk, voor de buitenlandse componisten kreeg ze hulp. “De Duitse componist Carola Bauckholt heeft me daarbij geholpen. Ze gaf me namen van een aantal van haar leerlingen. Het was veel meer werk dan ik had voorzien, maar ik had een enorme motivatie. De woede die ik voelde gaf veel energie. Zolang je niet agressief wordt en het kunt omzetten in iets productiefs, is woede een waardevolle emotie.”

Bauwien mailde, appte, skypte en belde met de componisten die voor haar aan het werk gingen. Er ontstond ook onderling contact toen Renske Vrolijk, die naast componist ook fotograaf is, een project begon waarin ze vrouwen in ontspanning vastlegde. Daarvoor ging ze ook langs bij verschillende van haar collega’s in het project Fantastic Women.

In je eentje zo’n groot project trekken maakt eenzaam, merkte Bauwien. “Componisten hebben ook een eenzaam vak en het was leuk elkaar te vinden en daarover te praten. David Prins, de regisseur met wie ik in die periode aan een andere productie werkte, waarschuwde me: ‘Er zullen momenten komen dat het heel eenzaam is, want jij ben de enige die dit project heeft opgestart.’”

“Het lukte door heel vaak sorry te zeggen”

Na de eerste positieve reacties werd Jorinde Keesmaat betrokken bij het maken van Fantastic Women. De regisseur pendelt de laatste jaren tussen New York – waar ze werkt bij het Center for Contemporary Opera – en Nederland. Ze bracht een team mee met onder anderen decorontwerper Sammy van den Heuvel en lichtontwerper Desiree van Gelderen.

Financieel lukte het allemaal net. Een crowdfunding, zoals Florien Hilgenkamp deed voor UNLOST, was net niet nodig. “Dat was trouwens onmogelijk geweest. In die tijd had ik twee andere producties lopen en dat zou elkaar enorm in de weg zitten. Performen en produceren gaat vrijwel niet samen. En er moet ook gewoon geld verdiend worden”, zegt Bauwien nuchter.

Toch kreeg ze het voor elkaar, en kon Fantastic Women afgelopen najaar tijdens November Music in première gaan. “Het lukte door heel vaak sorry te zeggen als ik iets anders te weinig aandacht gaf. Ik zat elk moment dat ik kon op mijn mobiel – dat geeft een bepaalde boodschap. Tegen het einde van het productieproces, toen de première in zicht kwam, moest er een hoop gebeuren en was ik veel weg. Dat was ingewikkeld.”

“Ik wil écht zingen, van lichaam tot lichaam”

In het decor van Fantastic Women staan 21 koppen van mannelijke componisten. Bauwien vraagt retorisch: “Kun jij vrouwelijke componisten noemen van wie een borstbeeld verkocht wordt?” Voor het decor vond de ontwerper een bedrijf in Italië dat bustes van beroemde componisten in het klein verkoopt. “Die mochten we met speciale toestemming kopiëren voor een 3D-print. Ze staan op het podium, op statieven met veren, zoals vroeger die hondjes bij de achterruit van auto’s. In de voorstelling staan ze voortdurend in de weg als ik probeer ruimte te maken voor de vrouwen.”

Ze wil een stem geven aan vrouwen die componeren, met liedkunst die, wat Bauwien betreft, onversneden wordt gepresenteerd. “Ik gebruik in de teksten mijn spreekstem, maar wilde absoluut onversterkt zingen. Daarin heb mijn poot stijf gehouden. In moderne muziek is er veel elektronica; je hoort niet meer wat echt gezongen of gespeeld wordt. Ik wilde écht zingen, van lichaam tot lichaam. Terug naar de liedkunst, die heel waardevol is, en daarmee het eigentijdse lied een impuls geven.”

Onlangs werd de voorstelling in het Haagse Korzo gespeeld, voor het eerst sinds een paar maanden. Bauwien merkte dat het programma was gegroeid en zijn ideale vorm had gekregen. “Het is mooi geworden. Dat ligt voor een groot deel aan de regie van Jorinde Keesmaat en het pianospel van Caecila Boschmann. Er zit veel variatie in de tien verschillende liederen. Ik zing en spreek. Het is heerlijk om zo te laten horen en zien wat ik kan.”

Het bedenken en maken van Fantastic Women was een leerzame ervaring. “Ik heb geleerd dat klein denken geen optie is. Als wij vrouwen dat doen, dan moeten we daar echt mee ophouden. Ik ben degene die deze productie van de grond getrokken heeft en dat vraagt van me dat ik groot denk.”

Op 18 mei wordt Fantastic Women uitgevoerd in De Doelen, in het kader van Operadagen Rotterdam. Op 11 mei, al voor de start van het festival, geeft Bauwien van der Meer kleine optredens op locaties in Rotterdam. Ze is ook te horen in het eerbetoon aan Louis Andriessen, die deze zomer 80 wordt – Odysseus’ Women (1995) voor vier vrouwenstemmen en synthesizer en Anaïs Nin (2010) worden op 24 mei uitgevoerd.

Zie voor meer informatie de website van Fantastic Women.

Lees ook deel 1 van deze tweeluik: ‘Ondernemend: UNLOST op ODR 2019‘.