Onder het thema ‘(R)evolutie – Vrijheid’ wordt van 25 mei tot en met 2 juni de Operadagen Rotterdam gehouden. Met recensies en reportages bericht Place de l’Opera over een selectie uit het programma. Vandaag een gesprek met componist Falk Hübner over de nieuwe productie Leonore’s Fidelio.

Componist en theatermaker Falk Hübner is betrokken bij twee producties die speciaal voor de Operadagen Rotterdam 2013 werden gemaakt. Zijn eigen performance-serie Sounds of Absence is drie dagen te zien in de Rotterdamse Schouwburg en als componist werkte hij mee aan Leonore’s Fidelio van het Kameroperahuis uit Zwolle.

Falk Hübner (1979) komt uit Bückeburg, Duitsland. Als zestienjarige begon hij een metalband, onder invloed van de populariteit van bands als Metallica. “Mijn bandleden en ik stonden allemaal heel open voor invloeden van bijvoorbeeld de jazz van John Coltrane of het werk van John Cage. We wisten vrij weinig en gingen gewoon dingen uitproberen. De vrijheid die we toen namen was bepalend voor veel wat ik later ging doen.”

“Ik begon met basgitaar, ging naar het conservatorium en stapte later over op de contrabas. Op het conservatorium ontdekte ik dat ze daar vooral muziek van anderen speelden. Dat vond ik zo gek. Ik begreep in mijn naïviteit niet dat mensen dat wilden.”

“Ik deed de hoofdvakken bas en compositie en langzamerhand ging de jazz die ik speelde zich mengen met muziek van bijvoorbeeld Olivier Messiaen. We experimenteerden met ritmes en verschillende vormen van improvisatie. Met de mensen met wie ik speelde, deelde ik een fascinatie voor het leren, voor steeds nieuwe dingen doen. Ik heb wel eens een stuk geschreven voor mijn trio waarop wij letterlijk een jaar moesten oefenen.”

Vraagtekens

Het werk van Hübner ligt op de grens tussen concert, performance art en installatie. Daarvan getuigen producties als NewsReal, een kameropera voor sopraan, electronica en videotext, en Thespian Play, een performance voor saxofonist zonder saxofoon, geluidsband en video. Dat laatste werk maakt deel uit van Sounds of Absence.

“Bij experimentele performancekunst en procesgeoriënteerd werk ligt echt mijn hart”, zegt Hübner. “Ik heb eerder in Duitsland ook wel in operahuizen gewerkt, maar de werkwijze sprak me niet aan. Ik wil meer dan alleen een partituur inleveren. Ik begin bij de eerste repetitie het liefst met zo weinig mogelijk. Bij opera ligt vaak vooraf al veel vast. Onvermijdelijk in die wereld, maar die werkwijze heeft niet mijn voorkeur.”

“Als ik als componist aan een productie meewerk, zet ik ook vraagtekens bij mijn eigen rol. Ik kan het wel allemaal bedenken, maar ik heb het niet voor het zeggen omdat ik de partituur geschreven heb. Dat is niet de beste manier om overtuigend theater te maken. Ik kan proberen een partituur zo te maken dat er nog ruimte voor invulling ter plekke blijft.”

“Op deze manier heb ik ook gewerkt aan Leonore’s Fidelio, in samenwerking met regisseur Sjoeke-Marije Wallendal en schrijver Annemarie Slotboom. Het overleg over de uiteindelijke vorm van de voorstelling blijft het hele proces gaande. We repeteren, bellen en skypen met elkaar nog tot de première.”

Gevangenis

De opdracht die de Operadagen Rotterdam gaf aan het Kameroperahuis, waar Falk Hübner deel uitmaakt van het Collectief voor de periode 2013/2014, was om een productie te ontwikkelen rond het vertekpunt ‘vrijheid’. Dat past binnen het thema voor dit jaar, ‘(R)evolutie – Vrijheid’. De muzikale basis werd gevonden in de opera Fidelio van Beethoven. De Operadagen programmeert graag bewerkingen van bestaande opera’s. De locatie stond vooraf vast: het voormalige Huis van bewaring aan de Rotterdamse Noordsingel.

Hübner vertelt over het maakproces: “We zijn als makers begonnen met de vraag wat we konden met het stuk. Het kernthema was voor ons: ‘voor iets of iemand instaan, ook al betekent dat het verlies van je eigen vrijheid’. De discussie over vrijheid is actueel, kijk maar naar de debatten over illegaliteit van vreemdelingen.”

“De vraag in hoeverre en hoeveel we van Beethovens Fidelio zouden gebruiken heeft lang een rol gespeeld. Voor mij gold: we spelen in een gevangenis en juist daarom hoef je Fidelio niet te gebruiken, want de locatie levert dat al. Uiteindelijk is het idee van het koor gebleven en heb ik een aria gebruikt. Het zijn dezelfde noten, maar de vorm is anders geworden. Mensen zullen elementen uit de opera herkennen.”

“Leonore’s Fidelio kent vier scènes, vier Leonores die allemaal verschillend zijn. Inhoudelijk, maar ook in de manier waarop de kunstvormen met elkaar relaties aangaan. Ik vind het fantastisch hoe in die vier delen de muziek met de locatie en de regie samenwerkt, steeds op een verschillende manier.”

“De bijzondere locatie speelt een grote rol in de voorstelling. Ik zou het mooi vinden als mensen gaan nadenken over de betekenis van vrijheid, maar ook over wat die gevangenis met je doet. Toen we er als makers zelf voor het eerst kwamen was dat vrij heftig. Je stapt als bezoeker een wereld in die je niet kent, die je aan het denken zet.”

Oren openzetten

De voorstelling, die al lang voor de première volledig is uitverkocht, verwijst naar Fidelio, maar krijgt een heel eigen vorm en klank en er zit, ook voor het publiek, beweging in.

Op de vraag wat Hübner hoopt dat de reactie zal zijn van bezoekers, die mogelijk vooral gewend zijn aan meer traditionele opera, antwoordt hij: “De bezoeker gaat elementen uit de opera herkennen die als referentie terugkomen en hij zal de omgeving, het gebouw, sterk ervaren. Ik hoop dat de geschoolde operaluisteraar zijn oren wil openzetten voor iets wat hij nog niet gehoord heeft. Het wordt het meest fascinerend als je zonder al te veel herinneringen aan het origineel de gevangenis binnenkomt.”

Tijdens de Operadagen Rotterdam wordt Leonore’s Fidelio vanaf 31 mei vijf keer uitgevoerd. Alle voorstellingen zijn al uitverkocht.

Vanaf 31 mei wordt Sounds of Absence vijf keer uitgevoerd in de Rotterdamse Schouwburg. Kaarten zijn te koop via de website van de schouwburg.